کشاورزی چگونه دریاچه آرال و ارومیه را خشک کرد؟

1500 کیلومتر دورتر از دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه ایران و دومین دریاچه بزرگ آب شور دنیا در منطقه ای در جنوب کشور قزاقستان دریاچه ای مشابه با شرایط نگین فیروزه‌ای شمال غربی ایران وجود دارد که برداشت بیش از حد آب حوضه آبریز آن برای کشاورزی باعث شده خشک شود؛ دریاچه آرال.

دریاچه ای آب شور در شمال کشور ازبکستادریاچه آرال یا دریاچه خوارزم ، ن و جنوب کشور قزاقستان است که زمانی با 68 هزار کیلومتر متر مربع مساحت جزو 4 دریاچه بزرگ جهان بوده است اما هم اکنون بخش زیادی از آن تبدیل به کویری سمی شده است و حتی بر اساس عکس ماهواره ای ناسا که دو سال پیش منتشر شد بخش شرقی این دریاچه کاملا خشک شده است.

استفاده بیش از حد آب برای کشاورزی، عامل خشکی دریاچه ارومیه و آرال

روزنامه «اقتصاد پویا» در سرمقاله‌ای مقصر خشک شدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی دانست که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان بارها خواستار انتقال آب از رودخانه‌هایی که به دریاچه ارومیه می‌ریزند به شهر های دیگراستان استفاده شدند.

عامل خشک شدن دریاچه آرال هم با دریاچه ارومیه مشابه است؛ آب دریاچه آرال توسط دو رودخانه آمو دریا و سیر دریا تامین می شود، اما  از سال 1960 شوروی برای استفاده کشاورزی و تولید پنبه که در آن زمان به عنوان طلا سفید شناخته می شد آب این دو رود را وارد کانال ها کرد و این منجر به شروع خشک شدن دریاچه آرال شد.

با کمتر شدن آب این دریاچه شوری آن افزایش پیدا کرد و باد خاد خاک های آلوده آن دریاچه را به اراضی های اطراف آن برد و این منجر شد  حتی کشاورزی در آن منطقه به آب بیشتری هم نیاز داشته باشد و تا سال 2005 این دریاچه نیمی از آب خود را از دست داد و حال اتفاقی رخ داده است که برخی آن را ” یکی از بدترین فجایع محیط زیستی زمین می دانند. “

با خشک شدن دریاچه آرال صنعت ماهیگیری در آن منطقه نابود شد، 60 هزار نفر شغل های خود را از دست دادند. از سوی دیگر طوفان های شنی پیامد دیگر خشک شدن این دریاچه بودند که منجر به آلودگی هوا، و شیوع انواع بیماری ها در آن منطقه شدند.

البته شرایط در همه ی بخش های آرال به یک شکل نیست.

آرال شمالی احیا می شود؟

در سال 1987 میلادی، دریاچه آرال به دو بخش تقسیم شد؛ آرال کوچک شمالی در قزاقستان و آرال بزرگ جنوبی در ازبکستان که بعد به دو قسمت آرال شرقی و غربی تبدیل شد. در سال 1995 میلادی بانک جهانی و دولت قزاقستان شروع به ساخت سد کوکارال کردند که اجازه نمی داد آب از قسمت شمالی وارد قسمت جنوبی شود و روش آبیاری را در اطراف رود سیر دریا بهتر کردند.

برنامه های قزاقستان هم برای نجات دریاچه آرال موثر بود، از بین سال های 2003 تا 2008 میلادی مساحت قسمت شمالی دریاچه آرال حدود  800کیلومتر مربع افزایش یافت، این اتفاق بسیاری را حیرت زده کرد و باعث شد صنعت ماهیگیری در قسمت شمالی دریاچه آرال دوباره رشد یافت، باران بیشتری در آن منطقه ببارد و …

در واقع علت اصلی اینکه دریاچه آرال شمالی شروع به احیا کرد ساخت سد کوکارال بود، ساخت این سد 13 کیلومتری منجر شد تا ارتفاع آب دریاچه 3 سانتی متر افزایش پیدا کند.

پس از آن برای سال ها بحث های زیادی در رابطه با اجرای نقشه دوم  برای احیا آرال شمالی بود؛ بزرگتر کردن سد کوکارال، اتفاقی که اگر رخ می داد بر اساس پیشبینی متخصصان تا 17 سال بعد آب به دریاچه آرال باز می گشت. اما در چند ماه اخیر این تصمیم گرفته شده است که نقشه دوم با تاخیر اجرا شود و به جای آن میزان آبی که از سیر دریا به دریاچه آرال وارد می شود افزایش پیدا کند.

آرال بزرگ در حال خشک شدن

اما از سوی دیگر در آرال بزرگ اوضاع متفاوت است، دولت ازبکستان هیچ اقدامی برای کاهش برداشت آب برای تولید پنبه از رودخامه آمو دریا نکرده است، این کشور هنوز یکی از بزرگترین تولید کننده های پنبه در جهان است و حتی از قسمت های خشک شده دریاچه آرال نقت استخراج می کند.

در واقع در گزارشی هم که ناسا در سال 2014 منتشر کرد بخش شرقی آرال بزرگ خشک شده و به یک کویر تبدیل شده است. یک نویسنده بریتانیا که در حال نوشتن کتابی در رابطه با زندگی افرادی که در اطراف دریاچه آرال زندگی می کنند درباره این قسمت که به یک کویر تبدیل شده گفته بود: تصویر غم انگیزی است، اما یک چیز زیبایی درباره آن وجود دارد؛ در آنجا شما احساس می کنید که در مریخ یا ماه دارید رانندگی می کنید.