تغییر ریال به تومان؛ پایان یک تردید تاریخی

عجیب نیست که تصمیم دولت برای تغییر نام واحد پول ملی از ریال به تومان از هفته گذشته تاکنون همچنان در کانون توجه افکارعمومی است.  بانک مرکزی با همکاری وزارت امور اقتصادی و دارایی از اوائل سال 85 درگیر تدوین لوایحی برای بروزکردن قوانین حاکم بر نظام بانکی و بازار پول کشور بودند؛ نخست پیش‌نویس محصول این تلاش هم بهمن ماه سال 86 به دولت نهم ارائه شد، اما عملا مسکوت ماند.سپس در دولت یازدهم  دور تازه‌ای از تلاش ها برای بروزرسانی قوانین پولی کشور آغاز شد كه در نهایت  دو لایحه تحت عناوین “قانون بانک مرکزی” و “قانون بانکداری” تدوین شد.

این دو لایحه قرار است جایگزین قانون پولی و مالی کشور مصوبه سال 1351 و قانون عملیات بانکداری بدون ربا مصوب سال 1363 شود؛ دو قانونی که بیش از چند دهه است در اقتصاد ایران به آن ها عمل می شود و بنا بر نیاز تا کنون وصله پینه های فراوانی نیز خورده اند.

بر همین مبنا و پس از تدوین پیش نویس این دو قانون، از چند وقت قبل دولت سرگرم بررسی بند بند آنها است. طی این مدت اما خبر خاصی از تغییراتی که در جریان بررسی این لوایح در دولت اعمال می شود، منتشر نمی شد تا اینکه ناگهان ظهر روز چهارشنبه 17 آذر ماه خبری بر روی خروجی پایگاه اطلاع رسانی دولت قرار گرفت که از موافقت هیات وزیران با تغییر واحد پول ملی ایران از ریال به تومان حکایت داشت.

طبیعی بود که رسانه‌ها به سرعت و با هیجان مشغول انتشار این خبر شدند؛ دبیران اقتصادی خبرنگارانشان را سراغ آرشیو سالهای قبل فرستادند تا سابقه اخبار حذف صفرهای پول ملی را استخراج کنند و به این ترتیب ظرف مدت کوتاهی موجی از اخبار، گزارشها و مصاحبه ها در رسانه ها منتشر شد که به بررسی منافع و مضرات حذف صفر از پول ملی پرداخته بودند.

این موج رسانه ای البته قابل پیش بینی بود اما با واقعیت تصمیم دولت همخوانی نداشت به همین خاطر نیز رئیس کل و قائم مقام بانک مرکزی ناگزیر به ارائه توضیحاتی درباره تصمیم ظهر چهارشنبه دولت شدند؛ توضیحاتی بسیار شبیه به هم که بنا بر روال عجیبی که روابط عمومی بانک مرکزی چند ماهی است در پیش گرفته نه با حضور رسانه ها بلکه با استفاده از تلگرام و سایت به صورت تک‌گویی‌های یک‌طرفه مسئولان بانک‌مرکزی ارائه شد بدون اینکه هیچ یک از مسئولان این بانک به این نکته توجه کنند که باید به انبوهی از پرسش‌های مردم که از زبان رسانه‌ها مطرح می‌شود، پاسخ دهند.

اصل ماجرا چیست؟

برخلاف آنچه در ابتدا برداشت شد، موافقت دولت با تغییر نام واحد پول ملی از ریال به تومان، تصمیمی ناشی از یک پیشنهاد مستقل نبود بلکه دولت در جریان بررسی لایحه “قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران” به این تصمیم رسیده بود.

نکته جالب اما این است که هر قدر لایحه پیشنهادی را زیر و رو کنید در هیچ قسمتی به تغییر نام پول ملی اشاره نشده است. این همان نکته ای بود که ولی اله سیف در بیانیه تلگرامی شامگاه چهارشنبه به آن اشاره گذرایی کرد؛ بنا به تصریح وی “در جريان بررسي لايحه “قانون بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران” در هيات محترم دولت، يکي از موارد، به واحد پول ملي مرتبط بوده است.

هرچند که در متن تنظيمي بانک مرکزي که در معرض قضاوت عموم قرار گرفت واحد پول ملي کماکان “ريال” بوده است ليکن در جريان بررسي لايحه در جلسه هيئت محترم دولت در تاريخ 1395/09/17 موضوع تغيير واحد پول ايران از “ريال” به “تومان” بررسي و تصويب شده است”.

در واقع این تنها مردم و کارشناسان نبودند که از این تغییر واحد متعجب شدند بلکه بانک مرکزی هم از سوی دولت در قبال عمل انجام شده قرار گرفته است و شاید علت شباهت توضیحات سیف و اکبر کمیجانی قائم مقام او را درباره این تصمیم دولت در همین غافلگیری باید جستجو کرد.

متن سخنان هر دو را بخوانید؛ هیچ توجیه دندان‌گیری پیدا نمی کنید مگر اینکه دولت به دنبال راحتی مردم بوده و به عرف جامعه احترام گذاشته است!

در پیش‌نویس قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی “امکان اجرای رفورم پولی و تعریف واحدهای پول جدید پیش‌بینی شده است. به این ترتیب، در صورت نیاز، به پیشنهاد رئیس‌کل بانک مرکزی و تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی، رفورم پولی که به معنای معرفی واحد پول ملی جدید، اجزای آن و برابری آن با واحد پول رایج است، به اجرا گذارده می‌شود”.

به این ترتیب آنچه در حال حاضر با آن مواجه هستیم تنها یک تغییر نام است آن هم مشروط به موافقت مجلس و طی سایر مراحل قانونی نه یک رفرم پولی.

واحد پول ایران در زمان محمدشاه قاجار از مسکوکات نقره و معادل ۱۲۵ دینار و یک “تومان” واحد شمارش برای دینار و برابر ده قِران یا ده‌هزار دینار بود. در سال ۱۳۰۸ واحد پول تومان کنار گذاشته شد و واحد «ریال» که ریشه اسپانیایی و پرتغالی دارد و سابقه تاریخی در ایران نداشت، به‌عنوان واحد رسمی پول برگزیده شد اما واحد پولی ریال در میان مردم مقبولیت و رواج نیافت و مردم ایران ۱۰ ریال را یک تومان فرض کردند و در میان مردم، واژگان تومان و قِران کاربرد دارد و واحدهای رسمی ریال و دینار در محاورات مردم استفاده نمی‌شود. حتی در میان رسانه‌های ایران و مسئولان کشوری نیز استفاده از تومان مرسوم‌تر است.

بر همین اساس در صورت تصویب تصمیم دولت برای تغییر نام پول کشور از ریال به تومان تنها می‌توان گفت یک “ترديد تاریخی” پایان یافته است و باید برای رفرم پولی با حذف صفر یا صفرها و بررسی منافع و مضرات آن باید صبر کرد؛ شاید وقتی دیگر.