استاد دانشگاه پیزا: جنبش پنج ستاره ایتالیا را تهدید می‌کند

 آخرین انتخابات مهم جهان در سال ۲۰۱۶ میلادی در ایتالیا برگزار شد. مشارکتی مردمی که البته انتخابات نبود و رفراندومی برای اصلاح قانون اساسی این کشور به شمار می رفت. عموم نظرسنجی ها در هفته های پایانی از وضعیت متزلزل نخست وزیر برای کسب پیروزی آرای آری در این رفراندوم حکایت می کرد اما کمتر تحلیلگری حدس می زد شکست برای حزب حاکم و اصلاحاتی که آنها پیشنهاد داده بودند، تا این اندازه قاطع باشد. حالا ایتالیا یک بار دیگر وارد دوران بی ثباتی دولت ها می شود و احتمالا مشکلات اقتصادی فراوانی هم پس از رای خیر مردم این کشور به بسته پیشنهادی متئو رنزی برای کاهش اختیارات مجلس سنا و افزایش اختیارات دولت در راه خواهد بود. برای تحلیل بهتر اوضاع و تاثیر نتیجه این رفراندوم بر آینده ایتالیا و البته اتحادیه اروپا با پروفسور مائوریتسیو کوتا، استاد علوم سیاسی دانشگاه پیزا به گفتگو نشستیم. این استاد علوم سیاسی که کتاب هایش مرجع تدریس دوره های علوم سیاسی در ایتالیا است، در گفتگوی اختصاصی با خبرهدف می گوید: جنبش ۵ ستاره توانایی تخریب بالایی دارد و می خواهد به بازیگری تاثیرگذار در صحنه سیاسی ایتالیا بدل شود.

رفراندوم اصلاحات قانون اساسی ایتالیا بسیار مورد توجه رسانه های جهان قرار گرفت و شکست رنزی در آن همه پرسی به سرتیتر اخبار دنیا تبدیل شد. اما اساسا در آن همه پرسی مردم قرار بود به چه چیزهایی آری یا خیر بگویند و چرا تا این اندازه مورد توجه قرار گرفت؟

اگر بخواهم به این سوال شما پاسخ بدهم بهتر است کمی به عقب تر برگردم و ساختار سیاسی در ایتالیا را مورد بررسی قرار دهیم. به خاطر داشته باشیم که ما همیشه از بی ثباتی سیاسی در کشور رنج می بریم و قدرت بالای دو مجلس نمایندگان و به ویژه سنا باعث می شود عملا نخست وزیر برای پیشبرد امور با دشواری های فراوانی مواجه شود. اگر شما تاریخ تحولات سیاسی در چند دهه اخیر در ایتالیا را بررسی کنید دولت های متعدد و فراوانی را می بینید که روی کار آمده و عمر بعضی از آنها حتی به دو سال هم نرسیده است. بر همین اساس متئو رنزی که در انتخابات پارلمانی آخر با آرای خوبی پیروز شده بود تصور کرد می تواند با تکیه بر همان آرا اصلاحاتی را به سود دولت و به ضرر مجلس سنا انجام دهد. برآوردی که البته صحیح نبود.

اما اصلاحات تنها محدود به کاهش اختیارات سنا و افزایش قدرت دولت نبود.

همینطور است. در واقع ما با بسته ای از اصلاحات مواجه بودیم که هم تلاش می کرد بوروکراسی دست و پاگیر ایتالیا را کاهش دهد و هم از سوی دیگر با برخی اقدامات، رونقی هم به اقصاد بدهد. اما مشکل دقیقا همینجا بود که شما نمی توانستید با تمام این اصلاحات موافق باشید. شاید شما با نیمی از آنها موافق و با نیمی دیگر مخالف بودید و تصمیم گیری برای شما دشوار می شد.

میزان کسانی که به رفراندوم پیشنهادی آقای رنزی رای منفی دادند بسیار قابل توجه بود و حدود ۶۰ درصد رای دهندگان با این بسته پیشنهادی مخالفت کردند. نخست وزیر ایتالیا چطور نتوانسته بود این حجم از مخالفت را تخمین بزند و دست به چنین ریسکی بزند؟

واقعیت این است که رنزی در انتخابات پارلمانی آرای بسیار خوبی آورد و پس از مدتی بی ثباتی توانست با قدرت دولت را در ایتالیا تشکیل دهد، همین موضوع شاید باعث شد او در محاسبات خود اشتباه کند. ضمن اینکه اشتباه دیگر او این بود که نتیجه این رفراندوم را به آینده سیاسی خود هم گره زد و گفت اگر مردم به این رفراندوم رای منفی بدهند من از سمت نخست وزیری کنار خواهم رفت. البته با پیش رفتن اوضاع و مشخص شدن نتایج نه چندان مثبت نظرسنجی ها رنزی سعی کرد حرف خود را عوض کند و اظهار داشت نتیجه رفراندوم ربطی به آینده سیاسی او ندارد، اما جنبش پنج ستاره که رهبری جریان مخالف در این رفراندوم را بر عهده داشت چنین اجازه ای به او نداد و به او یادآورد شد که قول داده در صورت شکست در رفراندوم از قدرت کنار رود.

در مودر جنبش ۵ ستاره هم پرسش های زیادی مطرح است. اینکه یک جریانی که حتی سابقه حزبی هم ندارد با انگاره های رادیکالیستی چگونه می تواند به این سرعت و در کمتر از دو سال به چنین قدرتی دست یابد.

چه دوست باشیم و چه خیر این روزها جریان های رادیکالیستی به ویژه از نوع دست راستی اش در حال قدرت گرفتن در سراسر جهان هستند. جنبش ۵ ستاره هم یکی از آنهاست که در ایتالیا فعالیت می کند. البته من چندان مطمئن نیستم اگر انتخابات زودهنگام برگزار شود آنها بتوانند قدرت را به دست بگیرند اما دست کم می توانند در مواردی این چنینی در روندهای سیاسی اخلال کنند.

آیا جنبش ۵ ستاره را می توان با جریان تی پارتی در آمریکا مقایسه کرد؟ از حیث خاستگاه و خواسته ها؟

من فکر می کنم این جنبش را باید بیشتر با جریان یوکیپ در بریتانیا هم سنگ دانست. جنبش ۵ ستاره که بیشتر هم در شمال ایتالیا در حال فعالیت است می گوید شمال این کشور باید از جنوب مستقل شود و به نوعی نگاه انزواطلبی استقلال خواهانه دارد.

آیا فکر می کنید این جنبش بتوانند به این هدف خود دست یابند؟

بعد از پیروزی ترامپ و البته برگزیت همیشه باید در پیش بینی ها با احتیاط عمل کرد، اما بعید به نظر می رسد میزان تاثیرگذاری ۵ ستاره چیزی بیش از سطحی که امروز می بینیم گسترش یابد.

به بی ثباتی تاریخی دولت ها در ایتالیا هم اشاره کردید، حالا آیا دوباره وارد فصل جدیدی از این بی ثباتی ها می شویم؟

اقدام رئيس جمهور در معرفی جنتیولی برای تشکیل کابینه گام مثبتی برای پیشگیری از این روند بود. چرا که جنبش ۵ ستاره خواهان برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی بود که رئيس جمهور دستکم فعلا با آن مخالفت کرده است. همانطور که می دانید انحلال پارلمان و دستور برگزاری انتخابات مجدد از اختیارات رئيس جمهور در ایتالیا است. هرچند مانند دیگر نظام های سیاسی پارلمانی، در ایتالیا هم رئيس دولت اختیارات چندانی ندارد ولی دست کم این مواردی که به آن اشاره کردم از جمله اختیاراتش است.

آقای پائولو جنتیلونی می تواند از پس این پیچ بحران عبور کند؟

هنوز برای پیش بینی قدری زود است و باید منتظر باشیم و ببینیم در عمل او چه خواهد کرد.

بسیاری در خارج از ایتالیا همچنان سیلیو برلوسکونی را فردی قدرتمند و تاثیرگذار در صحنه تحولات سیاسی ایتالیا می دانند، آیا فکر می کنید او دوباره بتواند به صحنه قدرت باز گردد؟

خیر. عمر سیاسی برلوسکونی دیگر تمام شده و بعید می دانم خود او دیگر علاقه ای به بازگشت داشته باشم، ضمن اینکه حتی اگر او بخواهد دیگر فضا برای فعالیت او فراهم نیست و در یک جمله باید گفت عمر سیاسی او پایان یافته است.

اتحادیه اروپا و در راس آن آلمان از نتیجه این رفراندوم ابراز ناراحتی و نگرانی کردند. چرا اتحادیه باید نسبت به این موضوع نگران باشد؟

برای اینکه در روزگاری که بیش از همیشه در چند دهه اخیر صداهای واگرایی از این قاره شنیده می شود، متئو رنزی یکی از متحدین و دوستان خوب آلمان و اتحادیه اروپا به شمار می رفت که در پی همگرایی و قدرت یافتن بیشتر اتحادیه اروپا بود. ضمن اینکه جریان مقابل رنزی در این رفراندوم یعنی جنبش ۵ ستاره عملا ایده خروج از اتحادیه اروپا را دنبال می کنند. حال همه ما می دانیم که آلمان و به ویژه مرکل تا چه اندازه تلاش می کند وحدت اروپایی را در مقابل مشکلات و خطرات فراوانی که وجود دارد حفظ کند. از یکسو خروج بریتانیا از این اتحادیه، از سوی دیگر افزایش صداهای جدایی طلبی از اتحادیه مانند ملی گراها در فرانسه و هلند و حالا هم ایتالیا.

پیروزی دونالد ترامپ تا چه اندازه می تواند روی وحدت اروپایی تاثیرگذار باشد؟ با توجه به اینکه او بارها در دوران تبلیغات انتخاباتی اش اظهارنظرهای منفی نسبت به ناتو و همکاری های اروپایی به زبان آورده بود. 

البته شما حتما بهتر از من می دانید که اظهارات دوران انتخابات با زمانی که شما وارد کاخ سفید می شوید بسیار متفاوت است. اما من هم با شما موافقم که ترامپ دست کم در اندیشه خود، یک نوع انزواطلبی آمریکا و تاکید بیشتر بر اقتصاد درونی را اولویت می داند. اما در عین حال من مطمئن نیستم ساختار نتواند تاثیرات خود را بر این اندیشه ترامپ دیکته کند. به این معنا که هر بازیگری به میزان قدرت و پتانسیلش فضای بازیگری نیاز دارد و خیلی سخت است این بازیگر را در یک محیط کوچکتر محدود کنید. ضمن اینکه کانون های قدرت در ایالات متحده خواهان ایفای نقش فعال آمریکا در جهان هستند و احتمالا ترامپ را هم به این سو سوق خواهند داد. اما از سوی دیگر این شاید فرصت مناسبی برای اروپا باشد که بخواهد روی پای خود بایستد و استقلال عمل بیشتری پیدا کند. هرچند با بلندشدن صداهای جدایی طلبی از اتحادیه و بحران های اقتصادی که طی سالهای پیش در این مجموعه پدید آمده، حصول به این امر هم با دشواری هایی جدی رو به رو است.