ساختمان پلاسکو آن‌قدر نوسازی نشد تا ناگهان ویران شد

 نخستین ساختمان بلندمرتبه تمام فلزی ایران، نخستین آسمان‌خراش خاورمیانه،‌ پاتوق معروف پوشاک تهران با نیم قرن سابقه، جلوی چشم میلیون‌ها ایرانی در حالی که به منیتور شبکه خبر خیره شده و یا در اطراف پلاسکو جمع بودند، فرو ریخت.

ساختمان پلاسکو واقع در ضلح شمال شرقی چهارراه استانبول در سال 1341 و در 16 طبقه ساخته شد. این ساختمان در زمان خود بلندترین بنای ساختمانی در ایران به شمار می آمد. متراژ تقریبی زیربنای آن 29 هزار متر مربع بود و طبقات اول تا چهارم مساحت بیشتری نسبت به سایر طبقات داشتند.

از ساختمان پلاسکو، به‌عنوان اولین ساختمان مرتفع و مدرن ایران یاد می‌شد. از عمر این ساختمان 54 سال می گذشت و همواره یکی از نمادهای مدرنیته ایران به شمار می رفت. هر سال عید در طبقه اول این پاساژ که هفت حوض داشت، هفت سین چیده می‌شد که برای همیشه این خاطره در آتش سوخت.

سازنده نخستین ساختمان بلندمرتبه ایران و تهران ۱۳۳۰ – ۱۳۲۸، واقع در ابتدای خیابان باغ سپهسالار قدیم هوشنگ خان‌ شقاقی است. ساختمان پلاسکو، بعد از آن، در 16 طبقه به عنوان بلندترین آسمان خراش خاورمیانه در زمان خود با طراحی مهندسان معمار کلیمی و ثروت القانیان در چهارراه استانبول ساخته شد. این آسمان‌خراش تمام فولادی و حتی نمای بیرونی آن کلاف کشی و با فولاد بسته شده است که با این شیوه ساخت استوار، عمر مفید آن را 200 سال تخمین می زدند.

زمانی ساختمان پلاسکو در تهران مظهر ارتفاع و تجدد بود. امروز این ساختمان فرو ریخت؛ آتش از صبح امروز 30 دی، به جان طبقه هشتم و نهم این ساختمان افتاد و به نظر می رسد که نبود روش های صحیح اطفاء حریق باعث شد که ساختمان تمام فلزی با وجود نیروهای آتش نشانی ایستاده فرو بریزد. تا کنون گزارش شده که بیش از 38 نفر در این حادثه آسیب دیدند و احتمالا تعدادی از آتش‌نشانان جان خود را از دست دادند.

این ساختمان در مصادره بنیاد مستضعفان بود و پیش از این بارها شنیده شده بود که قرار است به بهانه نوسازی و بازسازی تخریب شود که هر بار با مخالفت مغازه داران و کسبه رو به رو شد و این بنا به زندگی خود ادامه داد. مغازه داران حتی با تغییر نمای این ساختمان مخالف کرده بودند. کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی از آنجاییکه این بنا جزو نخستین پاساژهای بلندمرتبه تهران به شمار می آمد برای ثبت ملی آن تلاش کرده بودند اما هر بار این تلاش ها با شکست رو به رو شد و حتی تعمیراتی که قرار بود برای بهبود وضعیت این ساختمان انجام شود از سوی مسئولان شهرداری صورت نگرفت.

یادگار دوره مدرنیته ایران

احمد محیط طباطبایی، کارشناس میراث فرهنگی تهران به خبرآنلاین می گوید: «عمر این ساختمان 55 سال بود. اما از نظر خاطره و حافظه تاریخی بسیار ارزشمند بوده و جزو یادگارهای دوره مدرنیته به شمار می رفت.»

به گفته او، پیش از این هم این ساختمان به دنبال حریق سینما تهران دچار آتش سوزی شده بود اما همان زمان با تدابیر درست این آتش خاموش شد و بعد از آن بود که بازار کویتی ها شکل گرفت.

او عامل اصلی این فاجعه را نبود روش های درست اطفاء حریق و کپسول های آتش نشانی در مغازه ها می داند:« این ساختمان در چند سال اخیر کارگاه شده بود که اصلا با کاربری آن همخوانی نداشت. متاسفانه این مسئله در بسیاری از بافت های تاریخی و میراث فرهنگی ایران دیده می شود. نباید فراموش کرد که بازار مولوی با وجود این همه مواد آتش زا هیچ گونه وسیله و ابزار ایمنی در برابر خطر را ندارد.»

اطراف ساختمان پلاسکو، کلیسا و بناهای تاریخی و مغازه های عتیقه فروشی زیادی وجود داشت که به نظر می رسد با توجه به فرو ریختگی این بنا در خود، تا الان آماری از این تخریب ها داده نشده است با این حال نباید فراموش کرد که همواره این بناها به دلیل نبود امکانات اطفاء حریق در خطر هستند.

به گفته محیط طباطبایی، پایین این ساختمان پر از مغازه آکواریمی و ماهی فروشی بوده که حتما همه این ماهی ها در قفس شیشه ای خود مردند.

ساختمان پلاسکو را حبیب‌الله القانیان، رئیس انجمن کلیمیان تهران و مالک شرکت پلاسکو، بزرگترین کارخانجات صنایع پلاستیک‌سازی ایران، ساخت. گفته می‌شد که آیت‌الله طالقانی در مخالفت با ساخته‌شدن بلندترین ساختمان تهران توسط یهودیان ایرانی، ابراز مخالفت و نارضایتی کرده‌بود. پس از انقلاب اسلامی، ساختمان پلاسکو و ساختمان آلومینیم که آن‌هم متعلق به حبیب‌الله القانیان بود، به نفع بنیاد مستضعفان مصادره شدند.

حبیب‌الله القانیان، متولد 1288 خورشیدی، از خانواده‌ای بود که به‌مدت چند دهه پیشگام نوآوری‌های تجاری و صنعتی در ایران بودند. درواقع این خانواده پس از جنگ جهانی دوم، با امتیازی که برای فروش لباس‌های متفقین به‌دست آوردند، در مسیر ثروت‌اندوزی قرار گرفتند. حبیب که کارش را در نوجوانی، در هتل یکی از اقوام آغاز کرده بود، با برادرانش در بازار به کار تجارت پرداخت. گفته می‌شود برادر حبیب به آمریکا سفری داشت و با صنعت تازه‌ی پلاستیک‌سازی آشنا شد و ایده را به ایران آورد. آن‌ها در سال 1337 شرکت پلاسکو و پس از آن، صنایع پروفیل آلومینیوم را تاسیس کردند.

تاریخ بلندمرتبه سازی در تهران

بلندمرتبه سازی در ایران که از سال 1330 با ساختمان 10 طبقه واقع در خیابان جمهوری اسلامی اثر «هوشنگ خانشقاقی» آغاز شد با ساختمان 16 طبقه تجاری «پلاسکو» (41-1339) و 19 طبقه «بانک کار» (47-1344) اثر «فرمانفرمائیان» (که تا سال 1350 بلندمرتبه ترین ساختمان تهران بود) ادامه یافت.

گفته می شود که با تصویب قانون تملک آپارتمان‌ها در سال 1343 و ماده 100 قانون مالیات‌های مستقیم در سال 1345، به احداث

ساختمان‌های بلندمرتبه سرعت بخشیده شد که نمونۀ آن »«ساختمان‌های بهجت آباد» تهران است.

در دهۀ 1350 در تهران و شهرستان‌ها بلندمرتبه سازی اوج می‌گیرد. مجموعۀ سه بلوک برج اسکان در 28 طبقه (56-1352)، برج‌های سه‌گانه «آ اس پ» در 26 طبقه، پارک دوپرنس (57-1353) در 25 طبقه، برج‌های «ونک پارک» در 20 طبقه و بالاخره برج جدید تهران در 54 طبقه در جنوب مجموعه سه بلوک برج‌های «آ اس پ» بخش مهمی از بلندمرتبه سازی (برج سازی) در تهران است.

به گفته ایرج اعتصام، یکی از معماران به نام ایران، نخستین ساختمان بلند تهران را كه در آن آسانسوری نیز به كار گذاشته شد، مهندس هوشنگ خانشقاقی در سالهای 30-1328 ساخته است این ساختمان ده طبقه دارد و آسانسور آنرا نیر خود مهندس خانشقاقی ساخته است.

بعد از ان در سالهای 41- 1339 در محل تقاطع خیابان فردوسی و جمهوری ساختمان تجاری 16 طبقه ای به نام ساختمان پلاسكو متعلق به القانیان ساخته شد كه گفته می شود طراحان آن کلیمی بوده اند. این اولین ساختمان بلند با اسكلت فلزی در ایران بود و اسكلت فلزی آن هم از بیرون نمایان بود .

دوسال بعد ساختمان تجاری 13 طبقه آلومینیوم نیز با اسكلت فلزی در خیابان جمهوری با سرمایه القانیان ساخته شد كه دارای دو دستگاه آسانسور نیز بود . از جمله ساختمان های شاخص بلند در تهران در سال های دهه 40 ساختمان بانك كار در خیابان حافظ بود كه آقای عبدالعزیز فرمانفرمائیان آن را طراحی كرده بود .

آیا باید به انتظار نشست تا بناهای نیم سده پیش یک به یک از بین بروند؟ ساختمان القانیان، آسمانخراشی نبود که به این آسانی ها فرو بریزد. شاید تخریب بخش گوشه جنوبی خیابان استانبول (سینما مولن روژ و کافه نبش آن) و ساخت و سازهای دیگر اینگونه زمین آن را که پی بسیار محکمی داشت، سست کرده است. هم اکنون نخستین ساختمان پیش ساخته ایران نبش خیابان میرداماد را به بهانه ساخت انبار 12 متر پی کنی کردند که به قنات آب رسیده است. این آب ثانیه به ثانیه پی این بنای ارزشمند (موزه دفینه) را نابود می کند تا فرو ریزد و باز شاهد فاجعه ای دیگر در تهران باشیم.