تکانه‌های ارزی چرا آرام گرفته‌اند؟

به گزارش خبرگزاری خبرهدف ، از حدود یک ماه قبل که شاهد دور جدیدی از نوسان و جهش قیمت ارز به خصوص دلار در بازار آزاد بودیم، مسئولان بانک‌مرکزی و دولت بارها تأکید کردند که نوسان گذرا است.

سخنگوی دولت با اشاره به افزایش نرخ ارز طی روزهای گذشته این افزایش را روانی دانست و گفت”افزایش 100 تومانی نرخ دلار در یک روز متناسب با شرایط اقتصاد کشور نیست و در روزهای آینده شاهد کاهش نرخ ارز خواهیم بود”.

نرخی که به بازار جهانی ربطی ندارد
حسین سلیمی عضو نمایندگان اتاق بازرگانی تهران اما نظر دیگری دارد و می‌گوید”واقعیت این است که تا زمانی که برای تراز صادرات و واردات ما که نیاز ارزی کشور است عطش درست نکنیم، ارز بالا می رود. هر زمانی که تراز مثبت و ارز مازاد داشتیم، خود به خود قیمت ارز متعادل می شود.  قبل از افزایش قیمت ارز به بیش از 3 هزار و 600 تومان، ساختار تک نرخی شدن درحال محقق شدن بود که با افزایش ناگهانی کمی عقب افتاد. اما همچنان ساختار آن در سازمان بورس اوراق بهادر تهیه شده و قوانین موجود است”.

دسته‌ای دیگر از تحلیل‌گران، افزایش قیمت دلار در بازارهای جهانی را عامل افزایش نرخ در ایران می‌دانستند؛ مرتضی ایمانی‌راد کارشناس اقتصادی اما این استدلال را درست نمی‌داند و معتقد است” ايران هيچ بازارى ندارد كه تحولات دلار در بازار جهانى را تبديل به تغييرات قيمت دلار به ريال بكند. اتفاقا اين استدلال در مورد ين ، يورو ، پوند و ساير ارزها درست است ، ولى در مورد دلار امريكا صدق نمى كند. مثلا اگر دلار ٣٨٠٠ تومان باشد و يورو هم ٤٠٠٠ تومان قيمت داشته باشد ، با تغيير نرخ برابرى يورو به دلار در بازار جهانى ( مثلا گران شدن يورو در مقابل دلار ) يورو نيز در بازار ايران تغيير مي كند و بالا مى رود و مثلا به قيمت ٤١٠٠ تومان مى  رسد. ولى ممكن است قيمت دلار به ريال در بازار ايران همان ٣٨٠٠ تومان ثابت بماند. دليل آن اين است كه دلار امريكا در بازار ايران ارز پايه است و وقتى بانك مركزى مي خواهد در بازار دخالت كند از طريق دلار امريكا دخالت مى كند و بنابراين اساسا تغييرات قيمت دلار از محرك هاى داخلى  اثر مى پذيرد. اينكه دلار در ايران ، بر خلاف طلا ، از بازارهاى جهانى تاثير نمى پذيرد به اين دليل است كه بازارى كه دلار را در ايران به بازار جهانى وصل كند وجود ندارد. در حالي كه طلا از طريق صادرات و واردات به قيمت جهانى طلا وصل مى شود و هر روز قيمت هاى جهانى را در خود مي بيند”.

صرافی‌ها دخالت می کنند
از سوی دیگر رئیس‌کل بانک‌مرکزی از بانک‌ها هم بابت تعلل در نقش‌آفرینی مؤثر در بازار ارز گله کرد. سیف با تاکید بر لزوم گسترش حضور بانک‌ها در بازار ارز خطاب به مدیران عامل بانک‌ها گفت”علیرغم گشایش‌های انجام شده مقررات تسهیل کننده ابلاغی، کماکان بانک‌ها اقدام موثری در این خصوص انجام نداده‌اند  و لازم است فعالیت خود را در این حوزه بیشتر کنند، چراکه بانک‌ها تنها با عملیات واسطه گری وجوه نمی‌توانند سودآوری خود را تضمین کنند و لازم است در عرصه‌های دیگر من جمله ارائه خدمات متنوع ارزی فعال باشند”.

یکی از مسائلی که هم‌زمان با نوسان نرخ ارز در برخی رسانه‌ها مطرح می‌شد، توقف واردشدن درآمدهای ارزی ناشی از فروش نفت به داخل کشور بود. رئیس‌کل بانک‌مرکزی در پاسخ به این شایعات گفت”در هیچ زمانی حتی در زمان قبل از تحریم، ارز صادرات نفت وارد کشور نمی‌شد و در حساب‌های بانک مرکزی در خارج از کشور می‌ماند.  با دلار نه ولی با ارزهای دیگر وارد کشور می‌کنیم. اصطلاح وارد شدن ارز به کشور اصطلاح درستی نیست. درآمدهای ارزی‌مان را در تجارت خارجی‌مان استفاده می‌کنیم. این درآمدها به حساب‌های بانک مرکزی در خارج از کشور واریز می‌شود و ما از آنجا برای واردات پرداخت می‌کنیم”.

از جمله عواملی که مسئولان دولتی به عنوان عامل نوسان در بازار ارز از آن یاد می‌‌کنند، صرافی‌ها هستند. به اعتقاد مسئولان بانک‌مرکزی در زمان تحریم‌ها و توقف نقل و انتقال ارز توسط بانک‌ها، صرافی‌ها ناگزیر بخش عمده‌ای از تبادلات ارزی را انجام می‌دادند و همین روند، مشکلات بسیاری را بوجود آورده‌بود. بخشی از این مشکلات همچنان نیز ادامه دارد. به همین خاطر نیز بانک‌مرکزی از فعالان اقتصادی خواست، برای تأمین ارز به بانک‌ها مراجعه کنند. بانک مرکزی به دنبال ابلاغ «مجوّز خرید و فروش ارز با نرخ بازار» در مرداد امسال، سازوکار لازم برای اجرایی کردن «دستورالعمل و ضوابط اجرایی خرید و فروش ارز به نرخ بازار» فراهم و آمادگی ارائه خدمات ارزی با نرخ بازار توسط بانك ها ايجاد شده است.

دستورالعمل فوق به منظور انتقال و تمرکز فعّالیت‌های تجاری در بانک‌هاي كشور و نيز استفاده از ابزارهای متداول در تجارت بین‌المللی برای پرداخت و تسویه قراردادهای خارجی، صادر شده است. بر اين اساس، بانک مرکزی نیز علاوه بر تأمین به موقع ارز مبادله‌ای، کسری منابع بانک‌ها برای نیازهای وارداتی مشتریان خود با نرخ بازار را تأمین می‌کند. بنابراین از تمام فعّالان اقتصادی اعم از تولیدکنندگان و تجّار دعوت می شود به منظور تامین ارز و استفاده از کانال‌های بانکی برای عملیات ارزی و واردات خود به بانک‌های دارای مجوّز فعّالیت ارزی مراجعه کنند.

ساماندهی بازار ارز
همان زمان معاون اول رئیس جمهور هم دستور العمل ساماندهی بازار ارز را ابلاغ کرد. با ابلاغ این دستورالعمل، انجام گشایش اعتبار برای واردات کالا با نرخ ارز آزاد، صادرکنندگان را مکلف کرد ارز حاصل از صادرات را بر اساس سیاست گذاری بانک مرکزی به فروش برسانند.

درواقع نهاد ناظر بازارپول قصد دارد با هدایت تقاضای عمده ارز به شبکه بانکی کنترل بیشتری براین بازار داشته باشد. در ابتدا بانک مرکزی مجوز خرید و فروش ارز آزاد را به بانک‌ها داد و سپس فعالان اقتصادی را تشویق کرد که نیازهای خود را از طریق شبکه بانکی مجاز تأمین کنند.(اینجا)

در این شرایط اما برخی تحلیل‌گران و رسانه‌ها با نقد رویکردی که دائما بر طبل دلار ارزان می‌کوبند، واثعی شدن نرخ ارز را لازمه بهبود شرایط اقتصادی دانستند.

این تحلیل‌ها از آن رو افزایش یافت که بانک مرکزی در اقدامی مسبوق به سابقه در برخی صرافی ها بسته های ارزان قیمت دلار توزیع کرد که این اتفاق باعث تشکیل صف مقابل صرافی‌ها شد.

اصغر سمیعی، رییس اسبق کانون صرافان درباره دلیل صف بستن مردم مقابل صرافی‌ها اظهار داشت”عامل این موضوع، گرفتن ارز با قیمت غیرواقعی بود. قیمت دلار در بازار حدود 100 تومان با قیمت دستوری اختلاف دارد و این برخی را ترغیب می‌کند که با ایستادن در صف و تهیه دلار ارزان، آن را در بازار بفروشند و سود بادآورده حاصل کنند. رییس اسبق کانون صرافان با اشاره به آسیب‌های پایین نگه داشتن دستوری نرخ ارز، متذکر شد: «مقررات اخیر شورای پول و اعتبار در خصوص تاسیس و ادامه فعالیت صرافی‌ها به علت نداشتن توجیه اقتصادی و نیز نداشتن توانایی برخی صرافان به تامین سرمایه و هزینه‌های مربوطه باعث شده بود که استقبال چندانی برای تطبیق از سوی صرافان قدیمی صورت نگیرد”.

روش‌های میان‌بر
سیاست عرضه ارز 5 هزار تایی در دهه 70 وجود داشت و در تابستان 94 نیز از سر گرفته شد. هدف بازارساز معمولا از این اقدام آن است که جریان قیمت را به دست خود بگیرد. با این حال، بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند سیاست 5 هزاردلاری و به‌طور کلی فروش دلار با قیمت ارزان در هیچ دوره‌ای موثر نبوده است، چه دوره‌ای که با شناسنامه عرضه ارز صورت می‌گرفت و چه دوره فعلی که کارت ملی و سامانه سنا وجود دارد. برخی فعالان بازار عنوان کرده‌اند، ثبت معاملات در سامانه سنا با هدف مالیات ستانی صورت می‌گیرد، حال آنکه در این شرایط نوسان‌گیران ارزی می‌توانند از روش‌های میانبر استفاده کنند. پیش از این، زمانی معامله‌گران برای خرید دلار ارزان اقدام به خرید کارت ملی افراد عادی می‌کردند. به‌طوری که به یک فرد عادی 100 الی 200 هزار تومان می‌دادند و از طریق کارت او اقدام به خرید ارز می‌کردند