فوران دماوند چطور سوژه شبکه‌های اجتماعی شد؟/جولان شبه‌علم

به گزارش دانشمند هدف،مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله درخصوص ویدیویی که در روزهایی اخیر در شبکه‌های اجتماعی مبنی‌بر فوران آتشفشان دماوند و خروج گدازه از آن در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است مي‌گويد: این ویدیو جنبه شبه‌علمی دارد زیرا دماوند، سیستمی فعال است و خروج گاز و بخار آب از فعالیت‌های طبیعی این آتشفشان به‌شمار می‌روند. شبه علم یا دانش‌نما به ادعاها، باورها، یا کارهایی گفته می‌شود که به نادرستی با عنوان دانش ارائه داده می‌شوند ولی بر پایه‌ی روش دانشیک نیستند. پیدایش بشقاب پرندهها، طالع بینی، کف‌بینی، فال قهوه، ستاره‌بینی، و انرژی‌درمانی نمونه‌هایی از دانش‌نما هستند. دانش نما خوراک نوشتاری بسیاری از مطبوعات همگان‌پسند موسوم به مجلات زرد را می‌سازد.

اين استاد ژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله مي‌گويد: «دماوند سیستمی فعال شناخته می‌شود و خروج گاز گوگرد و بخار آب جزو فعالیت‌های طبیعی این آتشفشان است. در این ویدیو، هیچ گدازه‌ای دیده نمی‌شود. بنابراین، می‌توان فهمید دو نفری که در فیلم حضور دارند هیچ تصوری از اینکه ماده مذاب چیست ندارند. زمانی‌که من دانشجو بودم مرجع شبه‌علمی فوران این آتشفشان ژاپنی‌ها بودند و مردم هرگاه می‌خواستند بگویند که دماوند فوران کرده است می‌گفتند ژاپنی‌ها دیده‌اند. اکنون شبکه‌های اجتماعی جای ژاپنی‌ها را گرفته‌اند و مثلا مردم می‌گویند: ویدیوی فوران را در تلگرام دیدیم.»

ازسوی دیگر در شرحی که همراه با این ویدیو در گروه‌های تلگرامی به اشتراک گذاشته شده آمده است که درصورت فوران دماوند، دمای تهران به ۲۰۰ تا ۴۰۰ درجه سانتیگراد خواهد رسید. این اعداد در ویکی‌پدیای فارسی نوشته شده‌اند. زارع درباره این اطلاعات نادرست ویکی‌پدیای فارسی می‌گوید: «نمی‌دانم این اعداد برچه اساسی ذکر شده‌اند اما احتمال می‌دهم کسی که این صفحه را ویرایش کرده دمای گدازه‌ را پیدا کرده و سپس با نسبتی تقریبی آن را به‌ دمای تهران و سایر مناطق اطراف آتشفشان تعمیم داده است. درحال حاضر، شهرهای بسیاری در دنیا در مجاورت آتشفشان‌های فعال حتی دارای فوران قرار دارند.»

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در پاسخ به‌ این سوال که اگر روزی انفجاری در دماوند رخ دهد چه خطری شهرهای پیرامونش را تهدید خواهد کرد توضیح‌ می‌دهد: «بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر روزی دماوند انفجار داشته باشد، جهت حرکت گدازه به‌سمت دامنه‌ شرقی و شهرهایی چون دامغان خواهد بود و خاکسترهای این فوران به‌سوی مناطقی چون تهران و بلده خواهند آمد.»

به‌گفته زارع، فعال‌بودن سیستم دماوند از دو جنبه مثبت و منفی قابل بررسی است. جنبه مثبت استفاده از انرژی زمین‌گرمایی این منطقه است که با سرمایه‌گذاری درست می‌توان از این انرژی برای تامین برق بسیاری از روستاهای اطراف این کوه بهره گرفت. هرچند سرمایه‌گذاری اولیه در این بخش گران به‌نظر می‌رسد اما در درازمدت کاملا مقرون‌به‌صرفه است.

زارع درخصوص جنبه منفی این فعال‌بودن و مخاطرات ناشی‌از آن می‌افزاید: «این فعال‌بودن احتمالا می‌تواند روی ریتم گسل‌های پیرامونش تاثیر بگذارد. هرچند بررسی سطح فعالیت دماوند از منظر خطر فوران حائزاهمیت است اما درحال حاضر هیچ‌گونه شواهدی درخصوص انفجار دماوند وجود ندارد. درواقع رصد دماوند به‌دلیل بررسی تاثیری که روی گسل‌های اطرافش می‌تواند برجای بگذارد از اهمیت بیشتری برخوردار است. زیرا اطراف این کوه گسل‌هایی چون مشاء، لار، کندوان، بلده، فیروزکوه و گسل شمال البرز وجود دارند و مثلا اگر فعالیت درونی دماوند روی گسل مشاء اثر بگذارد و سبب لرزیدن آن شود باعث تخریب بخشی از تهران می‌شود. اما این نکته مهم اغلب فراموش می‌شود و همه فقط به انفجار دماوند فکر می‌کنند. این درحالی است که امکان پیشگیری به‌موقع برای به‌حداقل رساندن حوادث ناشی‌از فوران آتشفشان همیشه وجود دارد.»

مهدی زارع درپایان درباره ویژگی‌های فورانی دماوند می‌گوید: «دماوند دو حلقه دارد که شامل یک مخروط قدیمی مربوط به یک‌میلیون‌و۷۸۰هزار سال قبل و یک مخروط جدید مربوط به ۶۰۰هزار سال قبل است. آخرین‌ انفجارهای این آتشفشان به‌ترتیب در ۲۵هزار سال و ۷هزارو۳۰۰ سال قبل رخ داده‌اند و خروج گاز گوگرد و آب گرم از این کوه نشانه‌ای است دال براینکه دماوند هنوز فعال است.»