با تغییرات جدید در ساختار وزارت خارجه آشنا شوید

محسن قدیری: ساختار وزارت خارجه دستخوش تغییر می شود. این کدی بود که محمدجواد ظریف در سخنرانی خود در مجلس شورای اسلامی به آن اشاره کرد. آنهم مجموعه ای که خیلی سخت تغییر می کند و بدنه درونی این مجموعه اینرسی بالایی دارد و در مقابل هر نوع تغییر وضع موجود مقاومت می کند.  تغییراتی که البته بیشتر پایه اقتصادی دارد و با محوریت پررنگ تر کردن توجهات اقتصادی در این وزارتخانه استراتژیک صورت می گیرد. اما به جز افزوده شدن معاونت اقتصادی که شخص وزیر خارجه در صحبت های خود در حضور نمایندگان ملت به آن اشاره کرد دیگر قرار است چه تغییراتی در امارت خیابان امام خمینی تهران صورت پذیرد؟

۱ – حذف معاونت های منطقه ای

ساختار وزارت خارجه ایران تا به امروز به این شکل بوده که وزیر ۶ معاون در بخش های مختلف داشته است. معاون حقوقی و بین الملل، معاونت اداری و مالی، معاونت کنسولی به علاوه ۳ معاون منطقه ای که شامل معاونت اروپا و آمریکا، معاونت عربی و آفریقایی و معاونت آسیا و اقیانوسیه بوده است. اما در چارت جدید وزارت خارجه که در دوره دوم جواد ظریف قرار است پیاده شود، ۳ معاون منطقه ای وزیر حذف می شوند و ۲ معاونت اقتصادی و سیاسی اضافه خواهند شد. به این ترتیب در دوره جدید وزیر خارجه ایران ۵ معاون وزیر خواهد داشت.

۲ – افزایش مدیرکل ها

در وضعیت فعلی ۲۴ مدیر کل در خصوص مناطق مختلف جهان در وزارت امور خارجه وجود دارد. این ۲۴ مدیر کل در مناطقی چون خاورمیانه، غرب اروپا، آسیا – اقیانوسیه و … فعالیت می کنند. اما با حذف معاونین، تعداد این مدیرکل ها از ۲۴ به ۳۲ افزایش خواهند یافت. در این چارت جدید به دلیل عدم حضور معاونت های منطقه ای، نقش مدیرکل ها پررنگ تر می شود و جایگاه آنها بیش از گذشته حائز اهمیت خواهد بود. ضمن اینکه این افزایش تعداد مدیرکل ها سبب ریزتر شدن در مناطق مختلف جهان نیز خواهد شد. نکته قابل توجه دیگر در این تغییر، کار کردن مدیرکل ها زیر نظر وزیر و دو معاون سیاسی و اقتصادی خواهد بود. به این معنا که این ۳۲ مدیر کل به صورت مستقیم با وزیر و یا دو معاون سیاسی و اقتصادی ارتباط خواهند داشت.

۳ -پست قائم مقام كمرنگ می شود

یکی دیگر از تغییرات مهمی که در چارت وزارت خارجه قرار است در دستور کار قرار گیرد، كمرنگ شدن نقش قائم مقام در این وزارتخانه است. این سمت که تاکنون هم نقش چندان عملیاتی بر عهده نداشته از این به بعد احتمالا بيش از گذشته به حاشيه خواهد رفت. با توجه با اینکه ۳۲ مدیر کل از این به بعد زیر نظر مستقیم وزیر فعالیت خواهند کرد، و البته بايد با معاونت هاي سياسي و اقتصادي هم هماهنگ باشند، بايد نقش قائم مقام كمرنگ شود كه تداخل مسئوليت و فراواني مرجع پاسخگويي بين مديركل ها ايجاد نشود. این صندلی در این ۴ سال به مرتضی سرمدی تعلق داشته اما بعید است در دوره جدید و با كاهش اختیارات این جایگاه، مرد متین و کم سر و صدای وزارت خارجه همچنان بر این صندلی تکیه بزند.

۴ – تغییرات در حوزه سخنگویی

 در بخش  سخنگویی و رییس مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه ای نیز  بجای دو اداره کل سه اداره کل شکل می گیرد . یا سه معاون مرکز، که هر کدام حدود هفت اداره خواهند داشت و کارها بجای حوزه جغرافیایی، به شکل موضوعی تقسیم خواهد شد. این معاونت ها به این صورت خواهند بود: معاون مرکز در امور رسانه ای ، معاون مرکز در امور دیپلماسی عمومی و معاون مرکز در  پشتیبانی امور سخنگویی.

۵ – چرا این تغییرات رخ داد؟

آنطور که محمدجواد ظریف در گفتگوی ویژه خبری ۲۹ مرداد شبکه دو این تغییرات را تشریح می کند تمرکز این برنامه بر کاهش بوروکراسی سازمانی وزارت خارجه، تاکید بیشتر بر فعالیت های اقتصادی و همچنین چابک سازی بیشتر این مجموعه به شمار می رود ظریف در آن گفتگو می گوید: «برای اینکه چابک سازی بیشتری در فعالیت های وزارت خارجه انجام دهیم تصمیم گرفتیم سفارتخانه‌ها و مرکز توجه بیشتری به کمک در حوزه توسعه و پیشرفت اقتصادی کشور نمایند. بر این اساس تصمیم گرفتیم یک معاونت جدید (اقتصادی) ایجاد کنیم، ضمن اینکه سه معاونت منطقه‌ای (معاونت اروپا و آمریکا، معاونت عربی و آفریقا، معاونت آسیا و اقیانوسیه) را حذف و یک معاونت سیاسی ایجاد می‌کنیم، ادارات کل منطقه‌ای ما و سفارتخانه‌های ما موظف باشند با همه این معاونت ها کار کنند.» یکی از اهدافی که وزارت خارجه از این تغییرات دنبال می کند، اولا توجه بیشتر به فعالیت های اقتصادی و دوما جلوگیری از همپوشانی هایی است که در میان بخش های مختلف این وزارت خانه صورت می گرفت. به عنوان مثال بخش های اقتصادی وزارت خارجه انتظار داشتند به مسائل اقتصادی مناطقی که زیر نظر یک معاونت منطقه ای فعالیت می کند، هم ورود کنند، در حالیکه معاونت منطقه ای مذکور با این موضوع مخالف بود و طبیعتا تداخل وظایف ایجاد می شد.

نکته دیگر در تغییرات جدید جدایی برجام از معاونت بین المللی است و از این به بعد ذیل معاونت سیاسی بررسی خواهد شد.

 ۶ – آيا گزينه ها مشخص شده اند؟

به نظر مي رسد شخص ويزر خارجه هنوز به جمع بندي در خصوص افراد جديد نرسيده و بعيد است تا اواسط مهرماه اين اتفاق بيفتد. شايد تنها نكته كليدي در خصوص معاون اقتصادي باشد. جايي كه به احتمال زياد وزير خارجه فردي را از بيرون مجموعه اين وزارتخانه براي اين سمت معرفي خواهد كرد و بعيد است ظريف بتواند از ميان ديپلمات ها فردي را مناسب معاونت اقتصادي بيابد.

حالا باید منتظر ماند و دید ظریف تا چه اندازه می تواند، ساختار سخت وزارت خارجه را که به صورت کلاسیک مقاومت ویژه ای در مقابل تغییرات اعمال می کند، را با خود همراه سازد.