معضل زباله به روستاها رسید

خبرگزاری هدف: براثر افزایش بی رویه جمعیت، در کنار عوامل دیگر مثل پدیده مهاجرت روستاییان به شهرها در جستجوی درآمد و رفاه بیشتر، شهرها به سرعت توسعه  یافته و زمین های کشاورزی به سکونتگاه و جاده و کارخانه تبدیل شده اند.

رشد شهرنشینی موجب افزایش سرعت و شدت آلودگی هوا و آب و افزایش میزان تولید پسآب و پسماند شده است. امروزه تولید انبوه زباله از مشکلات دنیای مدرن است. در بسیاری از جوامع، مشکل اساسی تولید، توزیع و مصرف کالا نیست، بلکه مشکل اصلی از بین بردن بقایا و فضولات کالاهای مصرفی است.

بنا بر اعلام دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست؛ سالانه بیش از ۱۶ میلیون تن زباله و پسماند عادی و همین طور هم سالی ۶۰ میلیون تن نخاله ساختمانی ناشی از فعالیت های عمرانی، خاکبرداری ها و زائدات باقیمانده از ساخت و سازها در کشور تولید می شود.

میانگین سالانه تولید زباله خانگی۴۵ هزار تن محاسبه شده است که بیش از  نیمی از آن دفن می‌ شود در حالی که ۹۰ درصد از مواد موجود در زباله‌ها قابل بازیافت است. این در حالی است که هر تن زباله، حدود ۴۰۰ متر مکعب گاز گلخانه‌ای دی اکسید کربن متصاعد می‌ کند و از هر تن زباله ۴۰۰ تا ۶۰۰ لیتر شیرابه خارج می ‌شود که می‌ تواند آثار زیست محیطی نامطلوبی بر آب و خاک داشته باشد. ایرانی ها سالیانه، ۵۰ هزار تن گاز گلخانه ای، ۱۰ میلیون متر مربع شیرابه از تولیدات زباله های خود به وجود می آورند.

در شهری چون تهران روزانه حدود ۷۵۰۰ تن زباله خانگی و حدود ۸۰ تن پسماندهای بیمارستانی تولید می شود یعنی به طور متوسط هر فرد روزانه حدود یک کیلو گرم زباله تولید می کند. شهرداری تهران روزانه یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون تومان برای جمع‌آوری و دفن زباله و پسماند این شهر هزینه می‌کند.

تولید زباله مخاطره آمیزترین مشکل زمین

مدیرکل حفاظت محیط زیست شهر تهران تولید زباله را مخاطره آمیزترین مشکل زمین عنوان کرد و  گفت: در شهر تهران روزانه ۸ هزار تن زباله شهری تولید می شود که از این میزان حدود ۵ تا ۱۰ درصد در مبدأ تفکیک می شود. محمدحسین بازگیر با بیان اینکه زمین باید عاری از آلاینده ها به ویژه زباله های صنعتی و خانگی شود، گفت: در شرایط فعلی و با توجه به حجم بالای آلاینده ها و تولید زباله، حفظ محیط زیست از اهمیت بالایی برخوردار است که عزم ملی را برای این موضوع می خواهیم.

روزانه حدود ۷۵۰۰ تن زباله خانگی و حدود ۸۰ تن پسماندهای بیمارستانی در تهران تولید می شود؛ یعنی به طور متوسط هر فرد روزانه حدود یک کیلو گرم زباله تولید می کندبازگیر با اشاره به اهمیت مدیریت پسماند اظهار داشت: در شهر تهران روزانه ۸ هزار تن زباله شهری تولید می شود که از این میزان حدود ۵ تا ۱۰ درصد از آن و عمدتا توسط زباله گردها در مبدأ تفکیک می شود و مابقی به سایت آرادکوه منتقل می شود. زباله سوزی که در آرادکوه مستقر است پاسخگوی حجم زباله های تولیدی در تهران نیست چرا که این زباله سوز، ۲۰۰ تنی است و در مقابل حجم بالای زباله رقم اندکی است.

در کنار زباله های شهری معضل زباله های روستایی نیز یکی از بحران های جدی به حساب می آید.

در حال حاضر در بسیاری از نقاط روستایی کشور نیز معضل تولید و مدیریت زباله به یک بحران حل نشدنی شبیه است، چرا که در بسیاری از این روستاها، دهیاری ها یا نسبت به انجام وظایف قانونی خود کوتاهی می کنند و یا به دلیل نداشتن امکانات لارم شرایط برای حل مشکل را ندارند.

کدام شهر بیشترین مشکل زباله را دارد؟

آمارها نشان می دهد میزان تولید سرانه زباله هر نفر در روستاهای ایران ۵۰۰ گرم در روز است، در همین حال براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ کشور، جمعیت مناطق روستایی ایران برابر با ۲۱ میلیون و ۴۴۶ هزار و ۷۸۱ نفر بوده است، این به معنای آن است که روزانه در حدود ۱۱ هزار تن زباله در روستاهای کشور تولید می شود که بخش عمده ای از این زباله ها بدون داشتن شرایط دفع بهداشتی در محیط زیست رها می شود.

مازندران، تهران و چند استان دیگر از مناطقی هستند که با بحران زباله شهری و روستایی مواجه اند. مشکل زباله در مازندران این روزها از بلای جان طبیعت فراتر رفته و تبدیل به بلای جان ساکنان این استان شده است. همچنان میلیون ها تن زباله در گوشه و کنار مناطق ساحلی و جنگلی مازندران رها شده و با گذشت زمان شیرابه این حجم زباله وارد رودخانه ها و از آنجا وارد زمین ها و محصولات کشاورزی و دریا می شود و ممکن است زندگی و سلامت تمام ایرانیانی را که از این محصولات استفاده می کنند، تحت تاثیر قرار بدهد. کارشناسان منابع طبیعی از جنگل های شمال بویژه استان مازندران به عنوان ریه تنفسی کشور یاد می کنند و بر این نکته تاکید دارند که برای خروج از معضل دفع زباله ها در جنگل های شمال باید برنامه ریزی اصولی صورت گیرد.  بنا بر آمار آب و فاضلاب مازندران، بیش از ۹۰ درصد آب مازندران از سفره های زیرزمینی تامین می شود و این سفره ها از آب باران و رودخانه تغذیه می شوند و اگر به نحوه دفع شیرابه های زباله ها توجه نشود، بحران بهداشتی ناشی از زباله ها دامنگیر تمامی جمعیت استان و کشور خواهد شد.

در کنار زباله های شهری و روستانی نگرانی از انباشت و چگونگی امحای پسماندهای بیمارستانی یکی از چالش های این روزهای کارشناسان محیط زیست است. در ایران به ازای هر تخت بیمارستانی نیز نزدیک به سه کیلوگرم زباله تولید می شود که این رقم در کشورهای پیشرفته به یک کیلوگرم هم نمی رسد. گفتنی است، ۲۰ تا ۳۰ درصد زباله های هر تخت بیمارستانی را پسماندهای عفونی تشکیل می دهند. بر اساس برآوردی که انجام شده حدود ۴۵۰ تن پسماند پزشکی در کشور و ۸۰ تن زباله بیمارستانی در تهران تولید می شود که ۲۵ درصد آن زباله های عفونی است که در زمینه ضدعفونی، جمع آوری و دفع آنها مشکلات بسیاری وجود دارد. هنوز تعدادی از بیمارستان ها و اکثر درمانگاه ها در کشور فاقد سیستم ضدعفونی کردن و نیز امحاء زباله های عفونی هستند و شهرداری های نیز فاقد زیر ساخت ها و تجهیزات لازم برای جمع آوری و دفع زباله های بیمارستانی و عفونی هستند و با توجه به نبود اعتبارات مورد نیاز وزارتخانه های بهداشت و کشور هر یک مسئولیت را دیگری محول می نمایند و سازمان حفاظت محیط زیست هم تنها وظیه نظارت را برای خود قائل می باشد.

معضل همیشگی زباله بیمارستانی

وی با تأکید براینکه پسماندهای بیمارستانی باید به درستی امحا شود، گفت: اگر این پسماندها به‌ درستی جداسازی و امحا نشوند، خطرآفرین خواهد بود و عواقب بدی به دنبال دارد. در میان پسماندهای بیمارستانی بخشی از پسماندها عفونی هستند و در بخش دیگری نیز پسماندهای تیز و برنده وجود دارد که باید از یکدیگر تفکیک شوند.

مدیرکل محیط زیست شهر تهران با اشاره به وجود برخی مراکز درمانی متخلف در بخش تفکیک پسماندهای بیمارستانی گفت: برخی واحدهای درمانی در سطح تهران هنوز قانون تفکیک پسماندها را انجام نمی دهند و در این زمینه کم کاری می کنند که سازمان محیط زیست بر اساس ضوابط موجود به این واحدهای درمانی متخلف تذکر می دهد چرا که این پسماندها خطرناک است و بار میکروبی و آلودگی بالایی دارد که برای سلامت مردم خطرآفرین است. در سال گذشته حدود ۱۰ مرکز درمانی فاقد استاندارد در مدیریت پسماند بودند که به آن ها اخطار داده شد و بازرسی از این واحدهای درمانی آغاز شده است.

تأثیر محیط بیمارستان در افزایش عفونت هایی که ناشی از این محیط هستند بر سلامت پرسنل و بیماران بسیار اهمیت دارد که باید به آن توجه شود از این رو بیمارستان ها ملزم به مدیریت پسماندهای خود هستند که در تفاهم نامه ای هم که با سازمان حفاظت محیط زیست در رابطه با پسماندهای بیمارستانی داشتیم، قرار شد این موضوع در سریعترین زمان ممکن به وضعیت مطلوب خود دست یابد. دستگاه هایی که در حال حاضر در بیمارستان های مجهز وجود دارد به تأیید سازمان محیط زیست رسیده است اما پس از تفکیک زباله باید شهرداری نیز به عملکرد خوب به درستی عمل کند اما متأسفانه شهرداری در این رابطه به خوبی عمل نمی ‌کند.

صادق نیت با تأکید بر اینکه ۴۰ درصد پساب های بیمارستانی عفونی هستند، گفت: آلودگی این پساب ها با استفاده از دستگاه های تصفیه باید کاهش پیدا کرده و بی خطر شود.

رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت درباره نظارت وزارت بهداشت بر عملکرد بیمارستان ها در حوزه پسماند نیز توضیح داد: نظارت کارشناسان بهداشت مستقر در بیمارستان ها از عملکرد بیمارستان ها در رابطه با تفکیک زباله ها انجام می شود و در مرحله بعدی این بیمارستان ها اعتبارسنجی می شوند تا مشکل پسماندهای بیمارستانی حل شود.

چرا طرح جامع پسماند اجرایی نمی شود

همایون هاشمی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با بیان این که طرح مدیریت پسماند در همه تمامی کشورهای دنیا از جمله ایران دارای اهمیت ویژه ای است گفت :  تمامی زباله های صنعتی و خانگی دارای مضراتی برای محیط زیست هستند. با یک نگاه جامع نگر و یک رویکرد منطقی می توان طرح جامع مدیریت پسماند را اجرایی کرد، طرح جامع مدیریت پسماند هزینه براست و به احتمال بسیار شهرداری به دلیل هزینه های آن تاکنون نتواسته طرح را اجرا کند، بنابراین سرانه و بودجه لازم باید براساس مناطق شهری و تعداد خانوارها درجهت اجرای طرح را لحاظ کند؛ ضمن اینکه تنها جمع آوری پسماندها مشکل را حل نمی کند.

تولید زباله در کشور بسیار زیاد است و این میزان علاوه بر تولید گازهای گلخانه ای و شیرابه موجب از بین رفتن ۱۰۰۰ هکتار زمین برای دفن آن می شودوی ادامه داد : اگر به بحث آموزش، پژوهش و فرهنگ‌سازی توجه کافی شود، معضل پسماند با مدیریت جامع باید از مرحله تولید تا مرحله نهایی دفع مورد بررسی قرار گیرد و با انتخاب روش‌های نوین در فرایند تفکیک زباله، انتقال و جابجایی آن و در نهایت چگونگی ساماندهی و دفع آن، معضل پسماند را حل کرد. دفن پسماندها در محیط زیست  ابتدایی‌ترین و بدترین شکل ممکن حل مشکل پسمانداست و مدیریت درست پسماند باید از مرحله تولید تا امحا صورت گیرد و در صورت مدیریت صحیح، بخش عمده‌ای از پسماندها قابلیت بازگشت به چرخه اقتصاد به عنوان کود یا مواد اولیه تولید را دارند. اگر بتوانیم از سطوح پایین‌تر سنی کار آموزش حفظ محیط زیست را انجام دهیم، به نتایج قابل قبولی در بهبود شرایط محیط زیست در آینده خواهیم رسید، زیرا این افراد هم نسل آینده کشور را می‌سازند و هم تاثیرگذاری خوبی در خانواده‌ها دارند.

محمد نعیم امینی فرد، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم معتقد است : سیستم مدیریت پسماند مجموعه‌ای از فعالیت‌هایی است که برای سامان‌دادن پسماندهای جامعه به روش‌های مهندسی و بهداشتی صورت می‌گیرد. از مهم‌ترین معضلات و مشکلات سواحل، نبود مدیریت مناسب پسماند است. شهرهای ساحلی کشور با مشکل جدی دفع پسماندها مواجه‌اند.

او ادامه داد: مدیریت غیراصولی پسماند، نوار ساحلی استان مازندران را با معضل جدی دفع پسماندها مواجه کرده و این مناطق را در معرض آسیب‌های زیست‌محیطی قرار داده است. از این رو برای یافتن راه‌حل‌های مناسب، وضعیت موجود مدیریت پسماند بررسی شد. به دلیل نبود ضوابط و دستورالعمل‌های مدیریت پسماند در مناطق ساحلی در ایران، در این پژوهش با بررسی ضوابط و دستورالعمل‌های موجود در مناطق ساحلی کشورهای توسعه‌یافته، ویژگی‌های کلی این دستورالعمل به دست آمد. سپس، مطالعات تطبیقی به‌عمل ‌آمد و دستورالعمل‌ مدیریت پسماند در نوار ساحلی مازندران تهیه شد. متعاقباً پیشنهادهای کاربردی ارائه شده است. با توجه به نتایج، عوامل اصلی تخریب محیط‌زیست نوار ساحلی عبارت‌اند از: ازدیاد مکان‌های تلنبار پسماند و پراکندگی آن‌ها، کارایی ناکافی عناصر موظف مثل کاهش از مبدأ و پردازش، انتشار شیرابه به محیط و کمبود فضا برای یافتن مکان مناسب به منظور دفن بهداشتی پسماند. در نهایت با در نظر گرفتن تمام جنبه‌های ارزیابی آثار زیست‌محیطی، راهکارهای اصولی برای دفع مناسب پسماند معرفی و بر اساس آن احداث چهار واحد ورمی کمپوست برای شهرهای کم‌جمعیت و چهار نیروگاه زباله‌سوز با ظرفیت ۷۰۰ تن در روز برای سایر شهرها توصیه شد.

بحران زباله در استان مازندران باید جدی گرفته شود

به گفته وی بحران زباله در استان مازندران باید جدی گرفته شود، متاسفانه بحران زباله استان مازندران از سوی وزارت کشور جدی گرفته نمی‌شود؛ بنابراین باید مسئولان نگاه و نگرش ملی به مشکلات استان مازندران به ویژه مسائل زیست محیطی مانند معضل زباله و پسماندها داشته باشند. زباله چالش بزرگ استان مازندران است، هر چند زباله طلای کثیف محسوب می‌شود و با استفاده از تکنولوژی می‌توان از آن کسب سرمایه کرد اما به این کار توجهی نشده در حالی که استان مازندران به دلیل شرایط منحصر به فرد و ظرفیت های توریستی و گردشگری متعلق به تمامی مردم کشور است. در راستای حفظ محیط زیست، سلامت مردم، نگرانی و دغدغه هایی که در آینده وجود دارد به ویژه آلودگی منابع زیرزمینی، آب و خاک، دستگاه های متولی باید به این موضوع ورود جدی و نهایت اهتمام خود را برای رفع این مشکل داشته باشند. وزارت نیرو باید نسبت به مهار آب استان مازندران توجه بیشتری داشته باشد،   این شیوه و روش فعلی آلودگی آب‌های زیرزمینی را به دنبال خواهد داشت؛ در واقع امید است برای مدیریت زباله و پسماند در استان مازندران از پیشرفته ترین امکانات روز دنیا استفاده شود.