بازی نفتی در تنگه هرمز با قیمت نفت چه می‌کند؟

 حسن روحانی، رییس‌جمهور در پاسخ قاطع به تهدیدات اخیر ترامپ که مدعی شده بود اجازه نمی‌دهد حتی یک قطره نفت ایران صادر شود، گفته بود: «نفت ایران صادر نشود، یعنی نفت منطقه هم صادر نمی‌شود.» روز بعد از آن نیز فرمانده سپاه پاسداران ایران تصریح کرد که «اگر صادرات نفت این کشور متوقف شود، ایران جلوی تمام نفت صادراتی از تنگه هرمز را خواهد گرفت.» پاسخ قاطع رییس‌جمهور کشورمان به تهدیدات نفتی دونالد ترامپ بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های خارجی داشت و بسیاری، از این پاسخ به بسته شدن مهم‌ترین آبراه نفتی جهان یعنی تنگه هرمز تعبیر کرده بودند.

دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا روز 18 اردیبهشت‌ماه کشورش را از توافق هسته‌ای برجام خارج و فرمانی را برای احیای تحریم‌ها علیه ایران پس از دوره‌های زمانی 90 و 180 روزه امضا کرد. تحریم‌های مربوط به محدود کردن فروش نفت ایران، جز تحریم‌هایی هستند که اجرای آنها 180 روز بعد از خروج آمریکا از برجام، در تاریخ 4 نوامبر (13 آبان‌ماه) اجرایی خواهد شد.

دولت اوباما قبل از برجام کشورها را به کاهش 20 درصد خرید نفت از ایران ملزم کرده بود، اما یک مقام دولت ترامپ چند روز پیش گفت واشنگتن قصد دارد این بار در روز اجرایی شدن تحریم‌ها میزان فروش نفت ایران را به صفر برساند. یک مقام دیگر دولت آمریکا یک روز بعد از این ادعا عقب‌نشینی کرد.

منظور روحانی از تهدید نفتی آمریکا

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس با اشاره به تهدید تلویحی نفتی آمریکا از سوی رییس‌جمهور کشورمان در دیدار با ایرانیان مقیم سوییس گفت: «منظور رییس‌جمهور این است که اگر قرار باشد بر اساس اراده‌ها، قوانین بین‌المللی بر هم بخورد، باید برای همه باشد به خصوص که سیاست ایران بر اساس دیپلماسی بین‌المللی فعالیت می‌کند که اگر طی آن، سیاست ایران شکست بخورد، این شکست باید برای تمامی دنیا باشد؛ به ویژه اینکه ۴۶ درصد مسیر کلی صادرات نفت از خلیج فارس صورت گرفته و این منطقه نقش مهمی در چرخش نفت دارد.»

رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس معتقد است «اگر ایران نتواند نفت خود را صادر کند، هیچ کشوری نباید این امکان را داشته باشد.» البته وی متذکر شد: «منظور رییس‌جمهور بستن تنگه هرمز نیست؛ چراکه این موضوع تحت مقررات بین‌المللی بوده و باید رعایت شود.»

ترانزیت یک‌سوم نفت جهان از تنگه هرمز

تنگه هرمز که روزانه یک‌سوم از نفت جهان از طریق آن ترانزیت می‌شود، یک آبراه استراتژیک است که تولیدکنندگان نفت خاورمیانه را به بازارهای مهم نفتی در آسیا اقیانوسیه، اروپا، آمریکای‌شمالی و سایر مناطق متصل می‌سازد. این آبراه بین‌المللی در حد فاصل میان ساحل ایران و عمان قرار دارد و خلیج‌فارس را به دریای عمان و دریای عرب متصل می‌سازد. باریک‌ترین نقطه عبور این تنگه 21 مایل عرض دارد، اما عرض مسیر قابل کشتیرانی آن در هر جهت تنها دو مایل است.

بر اساس برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا، در سال 2016 روزانه 18.5 میلیون بشکه نفت از این تنگه ترانزیت شده که 9 درصد نسبت به سال 2015 افزایش داشته است. این رقم معادل 30 درصد کل نفت‌خام و سایر مایعات ترانزیتی جهان از مسیر دریا بوده است.

براساس تحلیل‌های نفتی موسسه وورتکسا، نفت خام و میعانات ترانزیتی از تنگه هرمز در سال 2017، حدود 17.2 میلیون بشکه در روز و در نیمه نخست سال 2018، حدود 17.4 میلیون بشکه در روز برآورد شده است.

بخش عمده نفت صادراتی کشورهای عربستان، ایران، امارات، کویت و عراق از طریق این تنگه به بازارهای جهانی ارسال می‌شود. این تنگه همچنین مسیر عبور تقریبا کل ال‌ان‌جی صادراتی قطر است.

آنچه می‌بینید، نقشه اصلی‌ترین گلوگاه‌های نفتی خاورمیانه و بلکه جهان به همراه میزان تولید و صدور نفت از این کشورها و گذرگاه‌ها به سایر نقاط جهان است.

واکنش مقام آمریکایی به سخنان روحانی درباره بستن تنگه هرمز

«آسوشیتدپرس»، اظهارات یک مقام ارتش آمریکا در روز چهارشنبه گذشته که گفته واشنگتن «آماده تضمین آزادی تردد دریایی» است را واکنش به سخنان اخیر «حسن روحانی»، رییس‌جمهوری ایران تعبیر کرده است.

بیل اربن، سخنگوی فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا گفت: «نیروهای آمریکایی و متحدان منطقه‌‌ای این کشور آماده تضمین آزادی تردد دریایی و گردش آزاد تجارت حسب مجوزهای قوانین بین‌الملل هستند.»

ابراز نگرانی مسوولان کویتی

در این میان، نمایندگان مجلس کویت از تهدید ایران به مسدود کردن تنگه هرمز ابراز نگرانی کردند. «اسامه شاهین» نماینده مجلس کویت در واکنش به تهدید ایران مبنی بر بستن تنگه هرمز گفته است: «بعد از این اظهارات که موضوع بسته شدن تنگه هرمز مطرح شد، نمایندگان مجلس از دولت خواستند تا با طرح برنامه‌ای روشن، تدابیر و اقدام‌های لازم را اتخاذ کند. اظهارات مقام‌های ایرانی در مورد تهدید بستن تنگه هرمز نگران کننده است.»

به گفته وی، «با وجود این واقعیت که این مورد پیامد منازعه میان آمریکا و ایران است، ولی در اصل تهدیدها به‌طور مستقیم بر کشورهای خلیج و مردم آنها تاثیر می‌گذارد.»

عادل الدمیحی، یک نماینده دیگر مجلس کویت نیز اظهار داشته است: «در واکنش به تهدیدهای ایران مبنی بر بستن تنگه هرمز، از مجلس خواستیم تا نشست فوق‌العاده‌ای را برگزار کرده و تدابیر لازم را اتخاذ کند.»

وی عنوان کرده است که «این امر بازتابی بر امنیت ملی کشورهای خلیج‌فارس خواهد داشت و به طور کلی تهدیدی علیه اقتصاد خلیج‌فارس و به ویژه کویت است. دولت باید آمادگی لازم را در این زمینه داشته باشد.»

چرا تنگه هرمز مهم است؟

سوالی که مطرح است چرا تنگه هرمز برای کشورهای وارد کننده نفت مهم است و این تنگه چه نقشی در قیمت نفت دارد که موجب نگرانی مقامات و سرمایه‌گذاران غربی می‌شود. شاید به جرات می‌توان گفت که هیچ کالایی به انداره نفت نقش راهبردی در اقتصاد کشورهای غربی که مرکزیت قدرت اقتصادی هستند، نداشته است. از همین روی این کالا توانسته پیوند نیرومند با مسایل سیاسی و ژئوپلتیک برقرار کند.

اساسا کارشناسان حوزه نفت، قیمت نفت را متاثر از دو گروه عوامل بنیادی و بازاری مانند رشد اقتصادی، ظرفیت تولید و عوامل غیربنیادی مانند ریسک‌های سیاسی و ژئوپلتیک می‌دانند که تحول در هر یک از دو گروه می‌تواند قیمت نفت را با نوسان روبه‌رو کند.

در این میان به دلیل آنکه نزدیک به دو سوم نفت جهان از طریق نفت‌کش‌ها و سوپر تانکرها صورت می‌گیرد، راه‌های آبی به ویژه تنگه‌ها از جایگاه راهبردی و مهم برخوردار هستند. یکی از تنگه‌های مهم که معبر روزانه نزدیک به 20 میلیون بشکه یعنی تقریبا 20 درصد نفت مصرفی جهان است، تنگه هرمز در جنوب ایران است. از تنگه‌های مهم دیگر می‌توان به مالاکا و باب‌المندب اشاره کرد.

نفش راهبردی و کانونی تنگه‌ها باعث شده تا کشورها نسبت به حاکمیت و استفاده از آن به عنوان اهرم فشار حساس شده و در مواقع لازم و ضروری از آن به عنوان کارت بازی استفاده کنند. حتی در برخی مواقع شاهد ظهور گروه‌های تروریستی و دزدان دریایی برای باج گیری از کشورها بوده ایم. برای نمونه اَبَر نفتکش سایروس استاردر سپتامبر 2008 با ارزش تقریبی 150میلیون دلار ربوده شد که محموله نفت‌خام آن نزدیک به 100 میلیون دلار ارزش داشت. این کشتی در ژانویه 2009 پس از پرداخت باجی به ارزش 3 میلیون دلار آزاد شد.

به نوعی مهم‌ترین مفهوم در این گونه شرایط، «امنیت انرژی» است که رابطه تنگاتنگی با اقتصاد کشورهای واردکننده دارد، بنابرین هر عاملی که بتواند امنیت انرژی کشورهای غربی را مختل کند، در واقع توانسته اقتصاد این کشورها و البته اقتصاد جهان را متاثر کند و از همین روی، رویکرد امنیتی به مسله امنیت انرژی حاکم است. حتی می‌توان بسیاری از تلاش‌های سیاسی و حتی اردوکشی‌های کشورهای بزرگ برای ایجاد ناآرامی در مناطقی مانند خاورمیانه را در قالب مفهوم امنیت انرژی توجیه کرد.

بر این اساس، با توجه به مقوله امنیت انرژی می‌توان به اهمیت تنگه هرمز در بازار نفت و ساحت اقتصادی پی برد. حتی برخی کارشناسان افزایش قیمت نفت تا 100 دلار در صورت بروز اختلال در تنگه هرمز را نامحتمل نمی‌دانند.

قیمت نفت به ۳۰۰ دلار می‌رسد؟

روزنامه الرای کویت پیش‌بینی کرده است که در صورت عملی شدن تهدید ایران در بستن تنگه هرمز، قیمت نفت در بازارهای جهانی به ۳۰۰ دلار در هر بشکه می‌رسد.

پایگاه اطلاع‌رسانی روزنامه کویتی الرای افزود: یکی از گزینه‌های ایران برای عملی کردن تهدید خود، بستن تنگه هرمز است و چنانچه سپاه پاسداران ایران تهدید رهبران خود را عملی کند، کویت بزرگ‌ترین متضرر آن خواهد بود.

این روزنامه به نقل از کارشناسان نوشت: تنها راه صادرات نفت کویت که به حدود ۲ میلیون بشکه در روز می‌رسد، تنگه هرمز است و در صورت توقف یا ممانعت از حمل‌ونقل دریایی در این منطقه صادرات نفت کویت کاهش و حتی متوقف خواهد شد و این موضوع یک خطر حقیقی برای این کشور است .

منابع نفتی همچنین به روزنامه الرای گفتند که در صورت اجرایی شدن تهدید ایران، روزانه حدود ۱۰ تا ۱۵ میلیون بشکه از نفت کشورهای جنوبی خلیج‌فارس صادر نخواهد شد که این فاجعه بار خواهد بود.

مسوول پرداخت قیمت‌های غیرضروری نفت برعهده ترامپ

نماینده ایران در اوپک درباره وضعیت بازار نفت گفته است: «به دلیل اختلالات ناشی از اقدامات ترامپ در عرضه نفت، قیمت هر بشکه نفت به زودی به ۱۰۰ دلار در هر بشکه خواهد رسید.»

حسین کاظم‌پوراردبیلی، نماینده ایران در اوپک عنوان کرده است «ترامپ زمانی که مانع از دسترسی ایران به بازارهای جهانی می‌شود و بازار را به گروگان عربستان و روسیه تبدیل می‌کرد، که تمایل چندانی به کاهش قیمت‌ها ندارند، باید این وضعیت را پیش‌بینی می‌کرد.»

کاظم پور افزوده است: «مسوولیت پرداخت قیمت‌های غیرضروری برای نفت توسط تمام مصرف‌کنندگان جهان به ویژه در جایگاه‌های عرضه سوخت در آمریکا تنها برعهده ترامپ است و این در حالی است که قیمت هنوز به بالای 100 دلار نرسیده است.»

وی درباره صادرات نفت از طریق تنگه هرمز نیز خاطرنشان کرده است: «ما همسایه‌ایم و همسایه خواهیم ماند. ما می‌دانیم که می‌توانیم و ما باید با یکدیگر زندگی کنیم. کسی نمی‌خواهد شما (آقای ترامپ) از کسی مراقبت کنید. آقای ترامپ شما از زمان روی کار آمدن در حال مقابله با همه (جهان) هستید.»