روزنه‌های امید برای زبان فارسی؛ محبوب‌ترین زبان منطقه غرب آسیا

زبان فارسی با رشدی مناسب در سال‌های اخیر به رتبه یازدهمین زبان‌های پرطرفدار وب دست یافته است. اما این موفقیت نسبی برای این زبان کهن در عصر حاضر، چگونه به دست آمده است؟

خبرگزاری هدف   : بر اساس تازه‌ترین گزارش W3Tech، زبان فارسی به یازدهمین زبان پرکاربرد در وب رسیده است و حالا ۱.۷ درصد از تمام وب‌سایت‌های دنیا به شهد فارسی آراسته است.

این رشد در حالی است که فارسی اکنون یک رتبه بالاتر از زبان ترکی و ۵ رتبه بالاتر از زبان عربی قرار دارد و به این‌ ترتیب محبوب‌ترین زبان منطقه غرب آسیا و خاورمیانه در شبکه جهانی وب محسوب می‌شود.

بر اساس همین گزارش، زبان فارسی در حد فاصل سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ سهم خود را از  ۰.۶ درصد به ۱.۷ درصد افزایش داده است.

این آمار نشانه تعداد وب‌سایت‌هایی است که از یک زبان استفاده می‌کنند، بدیهی است که سهم زبان انگلیسی در وب بیش از هر زبان دیگری است. این زبان به تنهایی ۵۱.۲ درصد از محتوای وب را دربرگرفته و البته این مقدار به نسبت سال ۲۰۱۱ کاهش داشته است.

سهم بالاتر برای یک زبان در وب نه تنها نشانه زنده‌بودن و میزان فراگیری آن زبان محسوب می‌شود؛ بلکه نشانه‌ای از توسعه وب و صنایع و توانایی‌های وابسته به آن نیز محسوب می‌شود. زبان فارسی بدون ده‌ها میلیون کاربر اینترنت و جامعه قدرتمندی از برنامه‌نویسان، روزنامه‌نگاران، وبلاگ‌نویسان و تولیدکنندگان فکر و محتوا نمی‌توانست به این موفقیت دست‌ یابد.

از سوی دیگر گسترش زبان‌های غیرانگلیسی در وب به معنای تنوع محتوایی وب و تلاش فرهنگ‌های مختلف برای روزآمدسازی خود است و از این جهت نیز رشد شتابان فارسی در وب نویدبخش توانایی محتوایی ایران است.

نمودار زیر به درک بهتر از وضعیت زبان‌های مهم غیرانگلیسی، کمک می‌کند و افت و خیر این زبان‌ها را در وب نشان می‌دهد.

رشد سرعت و گسترش دسترسی به اینترنت در کنار بُنیه قوی فرهنگی و علمی زبان فارسی و همچنین سیاستگذاری کشور برای توسعه خدمات و اطلاع‌رسانی مبتنی بر وب را می‌توان از مهمترین عوامل این پیش‌رفت به حساب آورد.

جدول زیر نیز وضعیت اُفت و خیز ۲۵ زبان برتر وب را حدفاصل سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ به نمایش می‌گذارد.

در جدول فوق سهم زبان ترکی از سال ۲۰۱۱ تاکنون به نسبت ثابت مانده است اما نکته عجیب کاهش ۵۰ درصد از سهم زبان عربی است. در همین زمان رشد زبان روسی نیز بیش از هر زبان دیگری چشم‌گیر است. این زبان موفق شده است برتری قابل توجهی به نسبت زبان‌های قدرت‌مندی چون آلمانی و فرانسوی به دست بیاورد.

در زمینه گسترش دامنه نفوذ زبان فارسی در جهان، 50 سال از برخی کشورها عقب هستیم

در همین حال، در داخل کشور نیز تلاش نهادهای متولی برای تقویت جایگاه زبان فارسی در جهان، با سرعتی البته نه چندان رضایتبخش، در جریان است. «غلامعلی حداد عادل» که ریاست بنیاد سعدی (نهاد رسمی متولی آموزش و گسترش زبان فارسی در جهان) را بر عهده دارد، با اذعان به وضعیت نه چندان مطلوب گسترش زبان فارسی در جهان، می‌گوید: «تاسیس بنیاد سعدی، پاسخی بهنگام به نیاز دائمی برای فراگیری زبان فارسی در جهان بود؛ در واقع می‌توان گفت آموزش زبان فارسی قبل از تاسیس بنیاد سعدی، روی سر ایستاده بود اما الان روی پا ایستاده است».

این در حالی است که «بنیاد سعدی» به تازگی وارد ششمین سال فعالیت خود شده و به اعتراف رئیس آن «تا پیش از تاسیس این بنیاد، نهادهایی در حد یک اداره کل، برای گسترش زبان فارسی در خارج از کشور فعالیت می‌کردند و این فعالیت‌ها برای حجم عظیم نیازها و اهمیت گسترش زبان کفایت نمی‌کرد».

حداد عادل همچنین این مسئله را که «در کشورهایی مانند آلمان و فرانسه، چین، ایتالیا و اسپانیا، از بیش از ۵۰ سال پیش، موسساتی برای گسترش زبان آنها در خارج از مرزهای جغرافیایی با استفاده از علم آموزش زبان دوم و روش‌های نوین جهانی در آموزش زبان فعالیت می‌کنند»، نشانه‌ای بر ضرورت وجود یک بنیاد مجزا برای زبان فارسی می‌داند.

موسساتی مانند بنیاد سعدی اگرچه می‌توانند از طریق رایزنی‌های فرهنگی ایران در دیگر کشورها – که اکنون رسماً عنوان نماینده بنیاد سعدی را نیز بر عهده دارند – با نهادهای آموزشی آن کشورها تعامل برقرار کنند و در گنجاندن زبان فارسی به عنوان زبان دوم خارجیِ انتخابی در دانش آموزان مدارس (مقطع دبیرستان) آنها اثرگذار باشند، اما این مسئله بالذات نیازمند به وجود آمدن ظرفیت‌هایی در رابطه با لزوم فراگیری زبان فارسی از سوی شهروندان آن کشورهاست.

با این وجود مطابق اعلام رسمی مسئولان بنیاد یادشده، هم اکنون زبان فارسی به عنوان زبان دوم در مدارس حدود ۶ کشور از جمله شامل از جمله گرجستان، ارمنستان، لبنان، قزقیزستان و آذربایجان، تدریس می‌شود. علاوه بر این، زبان فارسی به داوطلبان آزاد هم آموزش داده می‌شود؛ مطابق آمارهای یادشده، در ۶۰ کشور جهان کلاس‌هایی برای حدود ۴۰ هزار نفر که عموماً علاقه‌مند به یادگیری زبان فارسی هستند، تشکیل می‌شود.

چرا زبان فارسی برای فراگیری توسط خارجی‌ها می‌تواند جذاب باشد؟

«ابراهیم خدایار» استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس و رایزن سابق فرهنگی ایران در تاجیکستان، درباره عوامل موثر بر دستیابی به این موفقیت، نسبی برای زبان فارسی و ارتقا جایگاه آن در میان زبان‌های پرطرفدار و پرکاربرد وب به رتبه ۱۱ در مقطع کنونی، به خبرنگارهدف می‌گوید: نخستین دلیل ارتقا جایگاهت زبان فارسی در حوزه وب، به افزایش کاربران این زبان در سراسر دنیا مرتبط است که می‌توان آنها را به گروه‌های مختلف دسته‌بندی کرد که مهمترین آنها استادان، دانشجویان، پژوهشگران و عموم علاقه‌مندان به زبان فارسی در سراسر دنیا هستند.

وی در پاسخ به این سوال که «فکر می‌کنید زبان فارسی چه جذابیت‌هایی می‌تواند برای شهروندان سایر کشورها و گویشوران به سایر زبان‌های دنیا داشته باشد؟»، عنوان می‌کند: برای بسیاری از شهروندان خارجی، به جهات مختلف، تحولات سیاسی و اجتماعی، موضوع جذابی است و همین، موجب شده که این تحولات را با فراگیری زبان اصلی که تحولات یادشده در بافت آن رخ می‌دهد، دنبال کنند.

تاثیر تلاش‌های دشمنان انقلاب در افزایش گویشوران به زبان فارسی

این استاد زبان و ادبیات فارسی در این زمینه، راه‌اندازی و شکل‌گیری کرسی‌های متعدد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی در چهارگوشه جهان طی سال‌های اخیر را یادآور می‌شود و می‌گوید: این مراکز علمی و تحقیقاتی یا با حمایت ایران و از طریق وزارت علوم و نیز رایزنی‌های فرهنگی ایران در خارج از کشور و یا توسط خود دولت‌ها در این کشورها و با تمرکز بر موضوع ایران به عنوان یک کشور مهم و تاثیرگذار و منشا بسیاری از تحولات، دست کم در منطقه خاورمیانه، ایجاد می‌شوند.

خدایار ادامه می‌دهد، مسلماً اهداف هر یک از این گروه‌ها در پروژه‌ای که در مورد ترویج زبان فارسی دنبال می‌کنند، متفاوت است؛ عده‌ای به هر حال علاقه‌مند به ایران و سرنوشت این مرز و بوم هستند، عده‌ای هم با توجه به اینکه به هر روی، ایران در مقاطع و موارد مختلف، مورد توجه شبکه‌ها و رسانه‌های پرنفوذ جهانی است (چه از وجه مثبت آن و جه از وجه منفی)، صرفاً با هدف کسب آگاهی درباره ایران و زبان کهن آن، یعنی فارسی، تمایل به فراگیری این زبان پیدا می‌کنند که این دسته لزوماً نه شیفته ایران و زبان فارسی هستند و نه دشمن این دو.

گروه سومی که رئیس انجمن علمی نقد ادبی ایران به عنوان کسانی از آنها یاد می‌کند که در این سال‌ها تمایل فراوانی به یادگیری زبان فارسی از خود نشان داده‌اند و تا حدود زیادی هم موفق به رسیدن به هدف خود شده‌اند، گروه‌های رقیب و بلکه دشمنان انقلاب اسلامی در خارج از مرزها هستند؛ او درباره علت گرایش آنها به فراگیری زبان فارسی می‌گوید: «آنها برای اینکه خوب ما را بشناسند، نیازمند این هستند که زبان فارسی یاد بگیرند».

چرا آمریکایی‌ها باید در تاجیکستان مرکز آموزش زبان فارسی ایجاد کنند؟

رایزن سابق فرهنگی ایران در تاجیکستان با ذکر برخی تجاربی که خود در این زمینه مشاهده کرده و اندوخته است، به یاد می‌آورد: زمانی که من در «دوشنبه» بودم، آمریکایی در آنجا یک مرکز آموزش زبان فارسی داشتند و آن را سالانه به حدود ۱۰۰ نفر آموزش می‌دادند و بعد آنها را به کشورهای مختلف اعزام می‌کردند و در میزگردهای علمی و تحقیقاتی خودشان روی آنها کار می‌کردند.

خدایار با بیان اینکه مجموعه این اتفاقات، رجوع به زبان فارسی را بیشتر کرده و جایگاه آن را در میان زبان‌های پرمخاطب ارتقا می‌دهد، می‌افزاید: اگر فقط فاکتورهای کمّی را مد نظر داشته باشیم – همانگونه که در رنکینگ‌های مربوط به جایگاه زبان‌های پرکاربرد در وب چنین است – طبیعتاً این ارتقا جایگاه، برای زبان فارسی تحول مثبتی است؛ هر چند نباید از اهدافِ گرایش به فراگیری زبان فارسی هم در کشورهای مختلف، غافل شد.

به رغم همه این تحولات، این استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، در عین حال، میزان و روند رجوع به زبان فارسی در میان مردمان کشورهای مختلف جهان، در مقایسه با زبان‌هایی مانند انگلیسی، اسپانیولی و روسی را، بسیار کمتر می‌داند اما از به وجود آمدن «روزنه‌هایی امیدبخش» برای تبدیل شدن زبان فارسی به یکی از زبان‌ها علم روز، سخن می‌گوید؛ مسئله‌ای که به گفته او در صورت تحقق، می‌تواند تحولی اساسی در جایگاه زبان فارسی در زبان‌های پرکاربرد وب به وجود بیاورد.