ظریف از اروپا چه آورد؟/نورعلیوند: رابطه با شرق اروپا دارای یک مزیت خیلی خوب است که کمتر بدان توجه شد

 سفر ظریف به کشورهای شرق و شمال اروپا بسیار مورد توجه مقامات ارشد این کشورها قرار گرفت و استقبال شایانی از وزیر خارجه کشورمان و هیئت همراه صورت گرفت. سفری که گفته می‌شود بیشتر اهداف اقتصادی دارد. برای درک و تحلیل ابعاد و زوایای این سفر با دکتر یاسر نورعلیوند به گفتگو نشستیم تا ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود برای گسترش مناسبات ایران و کشورهای اسکاندیناوی و شرق اروپا را مورد بررسی قرار دهیم. این کارشناس مرکز تحقیقات استراتژیک در گفتگو با خبرهدف معتقد است: دولت روحانی نگاه افکار عمومی غرب را نسبت به ایران تغییر داده است.

گسترش روابط با اروپا عموما متوجه بهبود مناسبات با كشورهاي اروپاي غربي و به ويژه تروئيكاي سه گانه بوده است و كمتر به كشورهاي اسكانديناوي و اروپاي شرقي پرداخته شده است، توجه جدید ایران به کشورهای اروپای شرقی ناشی از چه عواملی است؟

به نظر می رسد سیاست خارجی ایران پس از برجام علاوه بر ماموریت احیای روابط خود با کشورهای مهم اروپایی یکی از مهمترین اولویت های خود را جستن حوزه های جدید همکاری در سایر نقاط اروپا تعیین کرده است. واقعیت این است که سیاست خارجی ایران در دوره های طلایی روابط خود با اروپا بیشتر متمرکز بر غرب این قاره بوده و از ظرفیتهای شرقی آن غافل مانده است.

از دلایل توجه ایران به گسترش روابط با کشورهای اروپای شرقی در دوره جدید آن است که این کشورها بر خلاف کشورهای اروپای غربی از تنشهای موجود در روابط ایران و آمریکا کمتر تاثیر می پذیرند و توجه کمتری به سیاستهای داخلی و خارجی ایران از جمله بحث حقوق بشر و موضوعاتی همچون آزمایشهای موشکی دارند. همچنین آنها از لحاظ جغرافیایی به ایران نزدیکترند، فرهنگ آنها به شرق نزدیکتر است و تمایل بیشتری برای تجارت پایاپای با ایران نشان می دهند.

با توجه به فاکتورهای توزیع قدرت در سطح اتحادیه اروپا میان کشورهای غربی و شرقی این قاره و همچنین بحران در همگرایی اروپایی به سبب چالش پناهجویان، روابط حسنه با اين كشورها چه ميزان ميتواند كارساز باشد؟

سیاست خارجی ایران در قبال اروپا در طول دهه های اخیر بر دو رویکرد کلی استوار بوده است. یکی تمرکز سیاست خارجی بر اروپای غربی و قدرتهای این حوزه و دیگری نگاه به اروپا به عنوان یک کل یکپارچه. درست است که اتحادیه اروپا در نتیجه روند همگرایی توانسته است به اتحادیه اروپایی دست یابد، اما در نگاهی دقیق تر ما باید میان کشورهای غربی و شرقی اروپایی و شمالی و جنوبی آن به سبب جایگاه و توان متفاوت آنها تفکیک قایل شویم. همانطور که کار با قدرتهای بزرگ اروپای غربی به سبب جایگاه و توان آنها در نظام بین الملل در دستور کار قرار دارد، کار با کشورهای شرقی نیز به سبب اینکه این کشورها تمایل دارند خود را در سطح اتحادیه بالا بکشند یک فرصت است که باید مورد توجه قرار گیرد.

همچنین در شرایط کنونی که همگرایی اروپایی به سبب بحران اقتصادی اخیر، بحران پناهجویان، رشد احزاب ملی گرای افراطی و رشد خواسته های تجزیه طلبانه با بحران مواجه شده است، در مجموع بعد ملی گرایانه اعضای اتحادیه در مقابل بعد فراملی گرایانه در چارچوب اتحاد اروپایی پررنگتر شده و فضا و فرصتی ایجاد کرده است که ایران در کنار ارتقاء روابط با اتحادیه اروپا، به گسترش روابط دوجانبه خود با این کشورها نیز بیش از گذشته اهمیت دهد. به هر حال گسترش روابط با کشورهای اروپای شرقی دارای یک مزیت خیلی خوب است و آن هم اینکه می توان در روابط با این کشورها کالاهای با کیفیت با استانداردهای اروپایی ولی با قیمت پایین تر و نازلتر دریافت کرد. سیاست های اقتصادی این کشورها به ویژه کشور لهستان برپایه تهاتر کالا تعریف شده لذا در شرایط تحریم بهترین حوزه مبادلات اقتصادی را فراهم کرده و در شرایط پساتحریم نیز بازار بی نظیری برای ایران به شمار می رود.

نگاه كشورهاي اروپاي شرقي به ايران به ويژه در دوران جنگ سرد نسبتا مثبت بوده است، ايا اين پيشينه تاريخي ميتواند نقطه مثبتي در بهبود روابط تهران با اين كشورها باشد؟

به هر حال پیشینه تاریخی در روابط کشورها بسیار مهم و تاثیرگذار است. به عنوان مثال می بینیم پیشینه تاریخی نامطلوب انگلیس در کشور ما در مقایسه با مثلا پیشینه روابط ما با ایتالیا و یا آلمان به چه میزان در نوع و سطح روابط مان با این سه کشور تاثیرگذار و متفاوت است. طبیعتا یک پیشینه مثبت سبب نزدیکی بیشتر و تسهیل بهتر روابط می شود و یک پیشینه نامناسب همیشه به عنوان یک مانع ذهنی عمل می نماید و اجازه نمی دهد روابط تا سطح خاصی ارتقا یابد همانطوری که در مورد انگلیس اینگونه است.

در همین زمینه باید افزود که در دوران جنگ جهاني دوم و اشغال لهستان، حدود صد و بیست هزار نفر از اتباع لهستانی که از اردوگاههای سیبری آزاد شده بودند به ايران مهاجرت كردند که در این رابطه برخورد انساني و مهمان نوازی ايرانيان با اين مهاجرين، نقش مهمی در تقویت پیوندهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دو کشور ایفاء نمود در نقطه مقابل لهستان یکی از معدود کشورهای اروپایی بود که در دوران دفاع مقدس با فروش سلاح، تانک و مهمات به کشورمان در مقطعی در جنگ سرنوشت ساز بود.

پس از حصول برجام فضاي عمومي نسبت به ايران در ميان اين كشورها چه تغييري كرده است؟

به طور طبیعی تا قبل از حصول توافق هسته ای، ایران در سطح عمومی افکار غرب به عنوان یک کشور تهدید کننده امنیت جهانی معرفی می شد و ایران هراسی بواسطه  تلاش این کشور برای دستیابی به فناوری هسته ای یکی از مهمترین راهبردهای غرب در افکار عمومی خود به منظور ایجاد اجماع به عنوان پشتوانه ای برای سیاستهای تحریمی خود علیه ایران به حساب می آمد. اما این روند در نتیجه تلاش های مجدانه دستگاه دیپلماسی در دستیابی به توافق هسته ای و خنثی سازی ایران هراسی روند معکوسی به این جریان داد و با تلاشی که دولت یازدهم در ارتقا روابط خود با اروپا به خرج داده است تا حدود زیادی افکار عمومی غرب را نسبت به ایران تغییر داده است.

به نظر شما چه ظرفيت ها و در چه حوزه هايي براي همكاري ما و كشورهاي اروپاي شرقي و اسكانديناوي وجود دارد؟

کشورهای اروپای شرقی مرکز تولید دارو، صنایع مکانیزاسیون کشاورزی، تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی، صنایع ریلی، مواد اولیه شیمیایی و افزودنی های مجاز خوراکی، کود و بذر و سموم شیمیایی، صنایع فولاد و فلزات گران بها و مواد اولیه صنایع آرایشی و بهداشتی هستند. ضمن اینکه قیمت تمام شده فرآوردههای غذایی و محصولات صنعتی در این کشور کمتر از اروپای مرکزی است و همانطور که عنوان شد ایران میتواند کالاهایی با کیفیت و استاندارد اروپایی اما با قیمتی کمتر از این کشورها وارد کند. ایران نیز می تواند محصولات غذایی و فرآورده های خام دامی و کشاورزی را به این کشورها صادر کند.

همچنین محصولات پتروشیمی، فولاد، سیمان و صنایع سنگ ساختمانی در بازارهای اروپای شرقی از ظرفیت فروش بالایی برخودار است که همه این موارد از جمله توانمندی های ایران محسوب شده و نباید از آنها غافل بود. اگرچه کشورهای اروپای شرقی به سبب وابستگی بالا به تامین انرژی از روسیه به دنبال تنوع بخشی به مبادی ورودی انرژی خود هستند، اما نباید چندان خوش بین باشیم که آنها درصد بالایی از انرژی خود را از طریق ایران تامین نمایند چرا که زیرساختهای عمده انرژی آنها در مسیر روسیه سرمایه گذاری شده است و تسلط روسیه بر بازار انرژی این حوزه اجازه آزادی عمل زیادی به آنها نمی دهد. علاوه بر این حوزهها، ایران و کشورهای اروپای شرقی در زمینههایی همچون جرایم سازمان یافته، امنیت سایبری، مبارزه با مواد مخدر و بحث مهاجرت و پناهجویی از پتانسیلهای همکاری خوبی برخودارند.