چرا عربستان دربارۀ حج ایرانیان کارشکنی کرد؟ کارشناس مسائل بین‌الملل پاسخ می‌دهد

 در پی فاجعه منا که سال گذشته در عربستان رخ داد اختلافاتی میان ایران و عربستان به اوج رسید. اختلافاتی که در نهایت حتی کار را به قطع رابطه و تعطیلی حج از سوی ایران هم کشاند. تعطیلی حج از سوی ایران، واکنش ها و توجهات ویژه ای را در مجامع جهانی و رسانه های بین المللی برانگیخت. عموما از تحول اساسی در مناسبات تهران و ریاض گفتند و حتی گمانه تقابل نظامی دو طرف را هم مورد بررسی قرار دادند. برای بررسی ابعاد این تصمیم عربستان، با فریدون مجلسی کارشناس مسائل بین الملل به گفتگو نشستیم. این دیپلمات پیشین وزارت خارجه می گوید: لغو حج بهانه ای برای عربستان است و مشکل بین ایران و این کشور بالاتر از این مسائل است.

موضوع لغو سفر حج از سوی ایران اتفاق کم سابقه ای در مناسبات دو طرف به شمار می رود و می تواند تاثیرات مهمی بر روابط تهران و ریاض بگذارد. با توجه به لغو شدن حج امسال چه تغییراتی در روابط ایران و عربستان رخ خواهد داد؟

ابتدا باید توجه داشته باشیم که این بار اولی نیست که حج لغو شده، در روابط ایران و عربستان تا آنجایی که به یاد دارم دو بار دیگر هم این اتفاق افتاده و قاعدتا این عربستان است که باید با توجه به پولی که از طریق حج کسب می کرد به دنبال جلب رضایت ایرانی ها برای برگرداندن آنها به حج باشد. به نظر من لغو شدن حج همانند دو بار گذشته تغییر چندانی در روابط ایران و عربستان ایجاد نمی کند و فقط میلیارد ها دلار هزینه ای که ایران صرف حج میکرد را می تواند صرف هزینه های بهتری کند. در هر حال این عربستان است که باید به دنبال حل مشکلی که به وجود آورده است باشد نه ایران. اما با این وجود نباید فراموش کرد مشکل عربستان و ایران بالاتر از مسائل حج و این چیزهاست.

اما چرا عربستان چنین تصمیمی اتخاذ کرد. شما فرمودید که موضوع حج بهانه است. پس چرا سعودی دست به چنین کاری زد تا اینهمه منفعت مالی را از دست دهد؟

مشکل عربستان نسبت به ایران چند وجه دارد: یک وجه آن به سیاست داخلی عربستان برمی گردد که چون یک کشور سلطنتی استبدادی بدون قانون اساسی و مجلس است یکی از ثروتمند ترین کشورهای دنیا است و این کشور هر قدر که ثروتش به اشخاص و خانواده سلطنتی تعلق داشته باشد به خصوص ثروت حاصل از حج و سر ریز های دیگر منجر به باسوادی و با فرهنگی ملت آن می شود زمانی که مردم فرهنگشان بالا رود در مراحل اولیه منجر به زیاده خواهی های خام و در مرحله بعدی تبدیل به خواسته های روشنفکرانه میشود. بنابراین عربستان تلاش می کند با ایجاد یک دشمن بزرگ خارجی که از لحاظ مذهبی هم با آن اختلاف دارد مانند ایران در برانگیختن احساسات مذهبی و ناسیونالیستی عربی ضد ایرانی مشکل خود را به بیرون پرت کند. وجه دوم سیاست خارجی عربستان است. تاخت و تاز عربستان و بالا برن تولید نفت و تصمیم گیری یک جانبه در اوپک در طی دوران 8 ساله انزوا و تحریم ایران که منجر به خارج شدن نفت ایران از اوپک بود نشان دهنده ترس عربستان از بازگشت ایران به عرصه بین المللی است.

با این وجود ایران باید چه سیاستی را در مقابل عربستان پیش گیرد؟

ایران نباید از گفته های عربستان تبعیت کند. همانطور که می دانیم عربستان در کنفرانس افغانستان توانست کل جامعه اسلامی را در برابر ایران بشوراند. در مورد فلسطین هم حماسی که از هزینه های ایران سربرآورده بود ترجیح داد زیر چتر عربستان برود. آنوقت عربستان ایران را متهم می کند که چرا در امور عرب ها دخالت می کند انگار که خودش ولی عرب ها است. در نتیجه در چنین فضایی لازم است ایران رویکرد هوشمندانه تری در قبال مسئله کشورهای عرب منطقه در پیش بگیرد و با نوعی مدیریت و تدبیر از اقدامات مخرب سعودی در منطقه علیه ایران جلوگیری کند.

به نظر شما چشم انداز روابط ایران و عربستان چه خواهد بود؟

بازگشت ایران به عرصه بین المللی آمریکا را بیش از عربستان نگران کرده است و آمریکا با سواستفاده از مسائلی که بین ایران و عربستان به وجود آمده مانند دیگر کشور های منطقه اجازه می دهد که این دو کشور هر بلایی که می خواهند سر یکدیگر بیاورند و چشم انداز این مسائل هر چیزی باشد آمریکا آن را به نفع خود تمام خواهد کرد. واقعیت این است که هیچ چشم انداز روشنی پیش روی آینده مناسبات دو طرف وجود ندارد. سطح تنش ها هر روز بیشتر می شود و ما شاهد هستیم دامنه این منازعات هم هر روز گسترده تر می شود. در نتیجه فعلا هیچ روند روشنی پیش روی دو طرف نیست.