چرا آنکارا با مسکو آشتی کرد؟ امیراحمدیان: منافع ایران و ترکیه به هم گره خورده است

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در پیام عید فطر خود گفته است که “روابطمان با روسیه و اسرائیل را گسترش می دهیم و اقدامات مثبت و متقابل هفته های اخیر، مایه امیدواری برای آینده است. برای اصلاح روابط قطع شده خود و گذر از بحران های ناشی از بحران سوریه، تروریسم و تنش های ساختگی تلاش می کنیم و موانع را یکی پس از دیگری برطرف خواهیم کرد.”

همچنین ابراهیم کالین، سخنگوی دفتر ریاست جمهوری ترکیه در یادداشتی که در یکی از روزنامه های این کشور نوشت با بیان اینکه احیای روابط ترکیه با رژیم صهیونیستی و روسیه دوره جدیدی در سیاست خارجی این کشور است، آن را مایه مهار بحران سوریه عنوان کرد. وی اعلام کرد: عادی سازی روابط با اسرائیل و روسیه بر پایه اصول منافع مشترک و احترام متقابل، همکاری های منطقه ای، صلح و امنیت خواهد بود.

بهرام امیراحمدیان، کارشناس مسائل آسیای میانه و قفقاز و استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در گفتگو با خبرگزاری خبرهدف اقدامات اخیر ترکیه در حوزه دیپلماسی منطقه ای را مورد تجزیه و تحلیل قرار داه و آن را در تحولات آینده خاورمیانه از جمله حل بحران سوریه و همچنین شکسته شدن محاصره غزه موثر می داند. متن این گفت و گو را در ادامه بخوانید:

تحلیل تان از وضعیت داخلی ترکیه در شرایط فعلی چیست و این کشور چه چشم اندازی را در ایجاد روابط با کشورهای منطقه برای خود ترسیم کرده است؟

دولت ترکیه در شرایط فعلی با دو مسئله مهم در محیط بین الملل و عرصه داخلی خود روبروست. دولت این کشور در داخل هم مخالفان مسلحی همچون پ.ک.ک دارد و هم مخالفانی که در عرصه سیاسی با دولت اردوغان مخالفت می کنند. همچنین درخارج از کشور نیز با تهدید داعش مواجه است به طوری که در این رابطه هفته گذشته شاهد انفجار در فرودگاه استانبول بودیم.

از سوی دیگر، دولت ترکیه در ماههای اخیر در محیط بین الملل با تنشی جدی مواجه شد که بر اثر ساقط کردن هواپیمای روسیه برای آن پدید آمد و می توان گفت که به نوعی شاید این کار با پشتیبانی ناتو انجام شده باشد چراکه ناتو در آغاز این ماجرا از ترکیه به عنوان عضوی از این پیمان حمایت کرد اما پس از چند وقت دیگر خودش را درگیر این قضیه نکرد ؛ شاید آن ها می خواستند امکان رهگیری این نوع هواپیمای روسی را آزمایش کنند.

مسئله دیگر این بود که پارلمان آلمان ترکیه را متهم به کشتار ارامنه در سال 1915 میلادی کرد و این در حالی بود که ترکیه قصد داشت با همکاری با آلمان عضویت خود در اتحادیه اروپا را تسهیل کند.

به هر حال ترکیه وحزب عدالت و توسعه در این شرایط ناگزیر بود در سیاست های منطقه ای خود راه دیگری را در نظر بگیرد و بر عکس اینکه خیلی کشورها با مسائل بین المللی ایدئولوژیک برخورد می کننددیدیم که دولت آنکارا به نوعی پراگماتیک و عمل گرا رفتار کرد و علاقه خود را برای برقراری روابط مجدد با دولت مسکو اعلام کرد وهر دو طرف به این نتیجه رسیدند که روابط خود را از سر بگیرند.
از سوی دیگر باید به این نکته توجه داشت که روسیه به ترکیه گاز صادر می کند و ما به ازای این صادرات درآمد ارزی نصیب کشورش می شود چراکه 75 درصد درآمد دولت روسیه از محل فروش گاز، نفت ومواد خام تامین می شود. نکته دیگر اینکه سیاست خارجی ترکیه،غیر قابل پیش بینی است و اصولا کارشناسان این وجهه روان شناسی سیاسی ترکیه را مورد توجه قرار نمی دهند. به عنوان مثال در انتخابات گذشته پارلمانی ترکیه کمتر کسی فکر می کرد حزب عدالت و توسعه در انتخابات پیروز شود اما این اتفاق افتاد.

نظرتان درباره نقش آفرینی ترکیه در منطقه و حمایت پنهانی از داعش با خریدن نفت از این گروه تروریستی و دادن سلاح به آن ها چیست؟

خیلی ها ترکیه را متهم می کنند که به این گروه کمک می کند اما دلایل محکمه پسندی برای اینکه این موضوع را اثبات کند وجود ندارد بلکه باید به دادگاه های بین المللی مراجعه شود و از ترکیه به عنوان جنایتکار جنگی یا هر عنوان دیگر شکایت کرد از این رو همه این ها شایعه است.مثلا تصویری منتشر کردند که پسر اردوغان با اعضای داعش عکس گرفته است اما بعدها مشخص شد که این عکس ها مستند نیست مشخص شد که این عکس ها در رستورانی گرفته شده است که صاحب آن به دلیل اعتقدات سنتی ریش خود را بلند می گذارد و ارتباطی به داعش ندارد.البته ممکن است دولت آنکارا از مخالفان بشاراسد حمایت کرده باشد که این آشکار است چون مخالفان اسد در ترکیه ساکن بوده و اقامت دارند و در آنجا جلسات رسمی داشته اند.

از این رو، دلایل و مستندات کافی برای اینکه بگوییم اردوغان و حزبش از داعش حمایت می کنند وجود ندارد و نمی شود این ادعا را ثابت کرد. هر چند ممکن است جریاناتی خارج از دولت این کار را انجام دهند ولی این حرف هایی که درباره حمایت دولت می زنند قابل اثبات نیست؛به همین دلیل است که هنوز اردوغان سر کار و در قدرت است چراکه اگر مطمئنا این کار را کرده بودند حتما دولت او سقوط می کرد و این موضوع در محاکم بین المللی پیگیری می شد.

بنابراین من نمی توانم به عنوان یک کارشناس بگویم که دولت اردوغان به طور رسمی از داعش حمایت می کند؛ همچنین دلیل دیگر برای نپذیرفتن این ادعا انفجاهایی است که در ترکیه انجام و داعش مسئولیت آن ها را برعهده گرفته است؛ از این رو شما نمی توانید از کسانی حمایت کنید که بیایند در کشور شما عملیات تروریستی انجام دهند و سئوال اینجاست که اگر ترکیه از داعش حمایت می کند چرا آن ها آنکارا و استانبول را منفجر می کنند؟!

از سوی دیگر شاهدیم که کردها در شمال سوریه در حال قدرت گرفتن هستند که این موضوع برای ترکیه بسیار ناخوشایند است و دولت آنکارا نسبت به این موضوع عکس العمل نشان داده است چون نمی تواند تحمل کند که در صورت سقوط احتمالی دولت فعلی دمشق، کردها در این کشور قدرت را بدست بگیرند؛کما اینکه دولت اسد نیز برای اینکه دولت ترکیه را تضعیف کند، در مرزهای کردنشین در شمال سوریه به کردها امکاناتی داده است و نیروهای آمریکایی نیز به آن ها کمک می کنند.از آن طرف در صحنه سیاسی سوریه ایران و روسیه نیز حضور دارند و از این رو تحولات در یک بازی چندوجهی در حال رقم خوردن است.

تحلیل تان درباره نزدیکی ترکیه به رژیم صهیونیستی چیست و این کار با توجه به اینکه این کشور خود را مدعی حمایت از فلسطین می داند، با چه هدفی صورت گرفته است؟

روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی پس از آنکه کماندوهای اسرائیلی به کشتی کمک رسان ترکیه به محاصره شدگان غزه تحت عنوان مرمره در سال 2010 میلادی حمله کرده و در آن حمله، 2 نفر کشته شدند،تیره شد اما اخیرا ترکیه برای برقراری روابط اعلام آمادگی کرده است.در آن زمان، ترکیه دو درخواست را از رژیم صهیونیستی در رابطه به حمله به کشتی مرمره خواسته بود که عبارت بود از عذرخواهی و پرداخت غرامت به خانواده کشته شدگان اما رژیم صهیونیستی در این مدت این درخواست را نمی پذیرفت اما سرانجام به نظر می رسد که دو طرف در این زمینه به توافقی دست یافته باشند که ترکیه برای از سرگیری روابط اعلام آمادگی کرده است؛ ضمن اینکه به نظر می آید که رابطه ای بین برقراری مجدد روابط میان ترکیه و رژیم صهونیستی با از سر گیری روابط میان این کشور با روسیه نیز باشد و می توان گفت که شاید این همکاری به نوعی از یک مرکز هماهنگ شده باشد .به هرحال این دو اتفاق در یک برهه زمانی در حال وقوع است و از سوی دیگر، رابطه اسرائیل با روسیه نیز بسیار نزدیک است.

همچنین برای حمایت از آرمان فلسطین مهم ترین خواسته ترکیه این بوده که بتوانند مسئله غزه را حل کنند، آن را از محاصره نجات دهند یا حداقل بتوانند در آن منطقه امکاناتی را بوجود بیاورند که کاروان های کمک رسان بتوانند بروند. بنابراین وقتی که دولتی موفق می شود به حماس کمک کند و محاصره غزه را بشکند و مواد غذایی و مصالح ساختمانی را آنجا ببرد تا بتواند در بازسازی غزه شرکت کند از نظر برخی کشورهای اسلامی این اقدام به نوعی مثبت ارزیابی می شود.

البته جمهوری اسلامی ایران نگاه دیگری به این مسئله دارد اما کشورهای اسلامی می گویند ترکیه توانسته رژیم صهیونیستی را راضی کند که بتواند به حماس کمک کند و طرح هایی را در قدس اجراکند.اخیرا کشتی های ترکیه به ساحل غزه رفته و توانسته اند کمک رسانی کنند.همچنین برقراری روابط ترکیه و رژیم صهونیستی توانسته به ترکیه کمک کند که بتواند ازشرایط بحرانی که در وضعیت اقتصادی خود دارد خارج شود.

نظرتان درباره رابطه ترکیه با روسیه چیست؟ عذرخواهی اخیراین کشور از مسکو را چگونه ارزیابی می کنید؟

هر دو طرف منتظر فرصتی بودند که گرهی که در روابط شان افتاده بود را باز کنند. هم روسیه و هم ترکیه نیازمند همکاری یکدیگر بوده اند که و مترصد فرصتی بودند و حالا قرار است ترکیه عذرخواهی کرده و غرامت بدهدو دست دوستی اش مجدد به سمت مسکو دراز کند.

می توان گفت که با تحریم روسیه از سوی ترکیه تولید ناخالص داخلی این کشور کاهش پیدا کرد و نسبت به سال گذشته رشد منفی داشته است.از سوی دیگر وقتی تحریم توریسم از روسیه به ترکیه انجام شد این موضوع در اشتغال ترکیه نیز خلل ایجاد کرد و هتل ها خالی ماند و هتل دارها نیز به دولت فشار آورده اند که در بخش گردشگری به مشکل خورده اند.بنابراین هر دو طرف منتظر این بودند که به این مشکل به نوعی دیگر نگاه کنند و این فرصت پیش آمد و در روز ملی روسیه تعدادی از دیپلمات ها و مقامات عالی رتبه ترکیه در مراسمی که به همین مناسبت در سفارت روسیه برگزار شده بود، شرکت کرده و این پیام را فرستادند که علاقه مند به برقراری روابط مجدد هستند و به حالا دو کشور در حال عادی سازی روابط شان با یکدیگر هستند. ضمن اینکه این اتفاق به نفع منطقه هم هست چراکه تعامل ترکیه و روسیه و همکاری آن ها بر سر سوریه می تواند به ثبات در سوریه نیز کمک کند.

به عنوان آخرین سئوال،آبنده روابط ایران با ترکیه را چگونه پیش بینی می کنید؟
مناسبات دو کشوراز گذشته های دور به گونه ای بوده که فراز و نشیب داشته اما هیچ گاه به قطع روابط منجر نشده است.به نوعی می توان گفت که هر دو کشور به یکدیگر نیاز دارند و مایل به ادامه و تقویت رابطه هستند. ایران و ترکیه دو کشور مسلمان، قدرتمند و غیر عرب در منطقه هستند که دو پایه اصلی جهان اسلام نیز محسوب می شوند از این رو، منافع هر دو به یکدیگر گره خورده است. ضمن اینکه روابط دو کشور در سال های اخیر رابطه ای خاص بود و به گونه ای می توان از آن به عنوان “دوستی عاقلانه” نام برد.