تاجیک: ترکیه نقش یک مخرب را در عراق بازی می‌کند

آغاز عملیات آزادسازی موصل از روزهای اخیر تحلیل های مختلفی از سوی ناظران را در بر داشته است. به نظر می‌رسد به جز مسائل داخلی عراق موضوعات مهم دیگری روند دولت- ملت سازی در عراق را پیچیده تر کرده است. اینکه بازیگران دیگری مانند ترکیه در این جریان چه عکس العمل هایی را نشان خواهد داد مورد ابهام و مناقشه است. ترکیه اعلام کرده است به هر روی در این عملیات شرکت می کند و در موصل خواهد ماند و قصد خارج شدن از بعشیقه را ندارد. در مورد مسائل پیش روی عراق بعد از آزاد شدن موصل با نصرت الله تاجیک کارشناس مسائل خاورمیانه گفتگو کرده ایم که در ادامه می‌خوانید:
شرایط درگیری های میدانی در جریان عملیات موصل را چگونه می بینید؟ عراق بعد از آزاد سازی موصل با چه موضوعاتی روبرو خواهد بود؟

این عملیات بزرگترین عملیات نظامی علیه داعش در بیش از دو سال گذشته محسوب می شود. از لحاظ میدانی که نیروهای مختلف اعم از ارتش عراق و نیروهای مردمی حضور دارند به نظر نمی رسد که مشکلی پیش روی آنان وجود داشته باشد. البته نیروهای کرد هم حضور دارند و نیروی ائتلاف و آمریکا نیز جهت پشتیبانی هوایی و موشکی حضور دارد. به هر روی موصل از هفته های پیش منتظر شروع این عملیات بود و مشکل خاصی در پس گرفتن این استان نمی توان برای نیروهای عراقی متصور بود.

اما آنچه که در این بین دغدغه و مشکل عراق خواهد بود فضای بعد از پس گرفتن موصل است. این دغدغه در دو بعد است: یک بحث در مورد اینکه نیروهای داعش به چه سمت و سویی حرکت خواهند کرد و نحوه مدیریت نیروها و چگونگی حرکت آتی آنها چگونه خواهد بود و موضوع دیگر نحوه تعامل نیروها در صحنه سیاسی و عملیاتی بعد از موصل است که هم اکنون در عملیات شرکت می کنند.

به نظر می رسد خیزشی که بعضی از کشورها مخصوصا ترکیه از قبل در قسمت مرزی شمال موصل گرفته است این موضوع را می رساند که در حقیقت قصد دارد حضور خود را در آنجا تثبیت کند و این نیروها را که قبلا به شکل آموزشی بوده است تبدیل به یک نیروی دائمی کند.

این موضوع صحنه رویارویی نیروها را به سمت درگیریهای نامشخصی پیش خواهد برد. از این مسئله مهم آینده مدیریت اجرایی و سیاسی این منطقه و همچنین نحوه تعامل نیروی های منطقه ای و فرا منطقه ای است. این مسائل دغدغه هایی است که برای شرایط بعد از آزادسازی موصل وجود دارد. به نظر می رسد اگر ترکیه بخواهد نیروهایش را در آنجا حفظ کند یا در آنجا تقویت کند این موضوع شرایطی نامتعادل، نامعین و پرابهام پیش خواهد آورد که احتمالا باعث درگیری هایی خواهد شد که می تواند آینده را نامشخص تر از گذشته کند و چیزی که مجامع بین المللی و سازمان ملل را نگران کرده است بحث نیروی انسانی و مردم غیر نظامی است که در این عملیات متضرر می شوند یا سیاستهایی است که منجر به جابجایی آنان خواهد شد. به نظر می رسد حجم و تعداد مردم در معرض آسیب خارج از کنترل است و کمک رسانی یا مدیریت یا نگهداری آنها در منطقه مشکلاتی را ایجاد می کند که باعث جابجایی جمعیت آن شود. این موضوعات دغدغه بازیگرانی است که در این موضوع دخیل هستند.
عملیات آزاد سازی موصل می تواند از لحاظ میدانی منجر به پیوستن نیروهای عراقی و نیروهای مقاومت درگیر در دو طرف سوریه و عراق به همدیگر شود که در درگیری های بعدی با داعش می تواند مفید واقع شده و وزن ایران را بالا ببرد. آیا حضور ترکیه در پایگاه بعشیقه و تقویت نیروها در این موضوع اختلال وارد می کند؟

این موضوع را باید در نظر گرفت که نقش ترکها از ابتدای انقلابهای عربی، به هر روی نقش تخریبی بوده است. ترکیه در کنار عربستان و قطر، مثلثی را شکل داده اند که نقش مخرب را دارد و باعث به هم خوردن چهره ژئوپلیتیکی منطقه شده است. قسمتی از این نقش مخرب به شکلی مستقیم و قسمتی از آن به شکلی غیر مستقیم بوده است. ولی آنچه که دغدغه بازیگران متعدد را شکل می دهد این مسئله است که آزاد سازی سرزمین ها و سلطه دولت ها بر مرزهای سرزمینی خود و برقراری قانون و حاکمیت نیاز به عدم مداخله دیگر بازیگران دارد که به نظر می رسد حضور ترکیه در این معادلات به نوعی مداخله یک کشور خارجی در تمامیت ارضی و سرزمینی کشوری دیگر است.

این مداخله خارجی، دولت عراق را تضعیف می کند و در وظایف دولت سرزمینی عراق را در شرایط بحرانی دچار اختلال می کند. همچنین حضور ترکیه، حاکمیت ملی عراق را می تواند به چالش کشد و باعث بهم خوردن تعادل و توازن قسمتی از نیروها به نفع نیروهای دیگر شود. از این رو این موضوع را باید در نظر گرفت که به علت فراهم کردن لجستیک داعش توسط ترکیه در عراق و سوریه به نظر می رسد حضور ترکیه حضور شفاف و مشخصی نیست و حضورش باعث می شود که داعش بتواند یک منطقه امن را برای خود بدست بیاورد و به خطوط مشخصی حرکت کند یا مشخصا به سمت سوریه و حلب بروند. در واقع این مقدار جابجایی و حرکت نیروهای نظامی، می تواند مسائل و مشکلاتی را در منطقه بوجود بیاورد. از این رو ناظران و تحلیلگران منطقه ای حضور ترکیه را یک حضور موثر، مثبت و سازنده نمی دانند و باید یادآور شد که عملکرد ترکیه برای اغنای افکار عمومی موفقیت آمیز نبوده و همانطور که دیدیم مکالمات تندی بین حیدرالعبادی و اردوغان بوجود آمد که ترک ها به نوعی از لحاظ مسائل لفظی عقب نشینی کردند. این موضوع این را می رساند که حضور ترکیه در آنجا موضوعیت قانونی ندارد و به نظر می رسد اگر ترکیه بر حضور در منطقه مورد نظر اصرار ورزد در آینده نه چندان دور هم مشکلاتی برای خود و هم منطقه بوجود خواهد آورد.