بریتانیایی که دیگر کبیر نیست

جشن استقلال بريتانيا، آنطور كه نايجل فراژ رهبر حزب استقلال بريتانيا از برگزيت نام مي برد، پيش از آنكه آغاز شود به پايان رسيد. آشفتگي و سردرگمي بي سابقه اي وستمينستر را فرا گرفته است. برگزيت بي گمان مهمترين مولفه سياسي زمان حاضر در بريتانيا و شکل دهنده آینده این کشور است. آنچه نخست وزير مستعفي بريتانيا ديويد كامرون فكر مي كرد که شايد بيشتر يك نمايش پرهيجان از قدرت نرم بريتانيا و نمايش مردمسالاري در اين كشور از آب در بیاید، چنان آتشي برافروخت كه پيش از هر کس حيات سياسي و حرفه اي خود او را چون دود به باد داد. دولت جديد به نخست وزيري ترزا مي به گونه اي تشكيل شد كه به تعبير نوه چرچيل، سر آرتور نیکولاس سامز كه از رجال سياسي كار كشته و ذینفوذ و البته محافظه کار در اين كشور است، درباره انتخاب ترزا می به نخست وزیری گفت که این احتمالا ناپخته ترين انتخاب در عرصه سياسي بريتانيا بعد از جنگ جهاني است. نخست وزير جديد بریتانیا در حالي قدرت را در دست گرفته كه حالتهای عصبي وی در سخنراني هايش گويي تنشهای سياسي ديگر نه چندان نهان در اين كشور را بروز مي دهد. ارزش پوند استرلينگ پياپي در حال سقوط بوده و بانک انگلستان هم تا این لحظه نتوانسته اقدام مفیدی در این خصوص انجام بدهد. كارشناسان اقتصادي پيشنهاد مي كنند كه شايد  بتوان با خريد پوند از بازار و يا تغيير نرخ بهره جلوي سقوط بيشتر پول اين كشور را گرفت اما افزایش نرخ تورم موجب شده است تا بانک انگلستان محتاط تر عمل کند. در چشم انداز مه آلود پسا برگزيت كه بسياري از صاحبان سرمايه و شركتهاي بزرگ سوداي رفتن از بريتانيا را شاید در سر مي پرورانند، تصميم به دستكاري نرخ بهره آسان نيست چراكه اين امر ممكن است به تصميم شركتها و سرمايه گزاران به خروج از بريتانيا منجر شود. در سوي ديگر ماجرا و در سبد خانوارهاي بريتانيايي قيمت مواد غذايي سير صعودي گرفته است. وضعيت بي شباهت نیست به كشورهايی با اقتصادهاي در حال توسعه وقتي ناياب شدن چاشت انگليسي مارمايت، به علت اختلاف بين فروشگاههاي بزرگ زنجيره اي و توليد كنندگان اين محصول بر سر افزايش قيمت برگزیتی این محصول، دغدغه روز مردم شده و همه جا از آن به عنوان شايد یکی از ملموس ترين عوارض اولیه برگزيت، بعد از سقوط ارزش پوند، براي مردم عادي ياد مي كنند. بهاي سوخت نيز که بخصوص با بالا رفتن قيمت نفت در بازارهاي جهاني توامان شده است در حال گران شدن است. انتصاب بوريس جانسون که مبّلغ برگزيتی بود كه روزهایی بهتر از این را نوید می داد به سمت وزیر امور خارجه نیز به بی اعتمادی ها نسبت به عواقب برگزیت دامن زده است. سودهایی که قرار بود از محل پس انداز پولهايي عاید شود كه به ادعاي بوریس جانسون و حواريونش از جيب بريتانيا به جيب اتحاديه اروپا مي رفت، وعده پس گرفتن عنان و اختيار تصميم گيريها از اتحاديه اروپا و نيز بريدن بند مهاجرت از اروپا به بريتانيا، وعده هایی که تحقق آنها اگر هم بفرض در آینده ای نه چندان نزدیک ممکن شود، اکنون راه دشواری را پیش پای انگلیسی ها گذاشته است. در واقع تشكيلات سياسي در بریتانيا آنطور كه يك ضرب المثل امریکایی می گوید در “انتخابي ميان سنگي سخت و يا زمینی سفت” درمانده است. از سويي بايد به خواست اكثريت مردم که تحت تبلیغات برگزیتی ها تصميم به جدايي از جمع كشورهاي اروپايي گرفتند عمل کند و از سويي تبعات اقتصادي و سياسي و اجتماعي آن را بپذیرد هر چند که این شايد بسيار فراتر از آنی برود كه امروز تصور مي توان كرد.

زلزله هاي سياسي اخير در بريتانيا تنها به استعفاي نخست وزير ديويد كامرون و به زد و خوردها براي انتخاب رهبري حزب كارگر و توطئه چينيها عليه رهبر این حزب،جرمي كوربين كه نهايتا دوباره به رهبري اين حزب انتخاب شد ختم نشده است. دست راستي هاي حزب توري از پس پيروزي كمپين برگزيت، سهم خواهی بیشتری در تعیین تکلیف برای نحوه مذاکرات با اتحادیه اروپا و مفاد این مذاکرات دارند. سهم خواهی هایی که به تعبیر نيكولا استرجن، وزير اول اسكاتلند مصادره به مطلوب کردن نتیجه برگزیت از سوی توری هاست. خانم نیکولا استرجن و و همكارانش در پارلمان اسکاتلند تهديد كرده اند در صورتيكه دولت ترزا مي نيت به برگزيت سخت داشته باشد و يا بعبارتي راه عدم سازش با اتحاديه اروپا را بر سر موضوع دسترسی به بازارهای اتحادیه اروپا و نیز گردش آزاد افراد در سرتاسر اتحاديه اروپا در پیش بگیرد، آنها نيز بعنوان نمايندگان مردم اسكاتلند كه خواهان ماندن در اتحاديه اروپا شده بودند، ناگزير از طرح دوباره موضوع همه پرسي استقلال اسكاتلند از بريتانيا خواهند شد. حرفهاي نيکولا استرجن در كنفرانس اخير حزب اسكاتلند در شهر گلاسگو خشم خيلي ها را در وستمينستر برانگيخته است. حرف حساب اسکاتلندی ها كه حالا ديگر سخت است که بتوان نشنیده گرفت. اسكاتلند در همه پرسي سال ٢٠١٤ براي تصميم گيري در خصوص استقلال از بريتانيا بشدت از سوي دولت بريتانيا و رسانه دولتي بي بي سي ترغيب مي شد كه با توجه به عوايد اقتصادي كه ماندن زير لواي بريتانيا برايش مي توانست داشته باشد به عدم استقلال از بريتانيا راي بدهد. ديويد كامرون نخست وزير وقت بريتانيا در سفر تبليغاتي خود به اسكاتلند پيش از اجراي همه پرسي استقلال آن كشور وعده داد پارلمان اسكاتلند اختيارات و امكان تاثيرگذاري بيشتري در عرصه سياسي بريتانيا داشته باشد بشرط آنكه اسكاتلند بخشي از بريتانيا باقي بماند. همان شرطي كه امروز نمايندگان مردم اسكاتلند بحق بر آن انگشت مي گذارند. آنها خواهان اين هستند كه در مساله برگزيت كه افقهاي اقتصادي و سياسي و اجتماعي بريتانيا را پس از جدايي از اتحاديه اروپا دگرگون خواهد كرد، صدا و خواسته هاي مردم اسكاتلند نيز شنيده شود. اسكاتلند هنگامي كه دو سال پيش درباره استقلالش از بريتانيا تصميم ميگرفت از راي به استقلال با چنین استدلالی بر حذر شده بود كه در صورتيكه راي به استقلال از بريتانيا میداد نه تنها از واحد پول بريتانيا كه در آن زمان داراي ثبات و قدرت خريد بالايي بود نمي توانست به عنوان واحد پولي خود استفاده كند بلکه عضويت آن كشور در اتحاديه اروپا و بخصوص دسترسي آن به بازار اتحاديه اروپا و نيروي كار ارزان و مهاجر نيز ملغی اعلام می شد. تحت تاثير آن قول ها و آن نهي ها اسكاتلند راي به باقيماندن زير لواي بريتانيا داد. تصميمي كه با استقبال دولت وقت مستقر در وستمينستر و كارشناسان سياسي نزديك به دولت انگلستان روبرو شد و از آن بعنوان تصميم عاقلانه و به دور از احساسات اسكاتلندي ها تعبير شد. اما اكنون با افق غبارگرفته ای که از بريتانياي منزوي و جدا از اتحاد كشورهاي اروپایی در نظرگاه نشسته است و نيز اين احتمال كه بريتانيا دسترسي آسان به بازار اتحاديه اروپا و نيز نيروي كار ارزان و سيال در اتحاديه اروپا را از دست خواهد داد، اسكاتلندي ها بی شک احساس مي كنند که سرشان كلاه رفته چرا که دقيقا بخاطر ترس از چنین شرايطی بود كه اسكاتها تصميم گرفتند تا از قبل ماندن تحت قيوميت دولت انگلستان بتوانند از مواهب اقتصادي و دسترسي آسان به بازار و عضويت در اتحاديه اروپا بهره مند باشند. اما حالا دولت دست راستي ترزا مي بدنبال اجراي طرح جدايي از اتحاديه اروپا به شكلي است كه احتمال دسترسي به بازار اتحاديه اروپا با تعرفه ها و شرايط  كنوني را ناممكن ميسازد. ترزا مي همچنين در سخنان اخير خود در شهر بيرمنگهام، بیگانه ستيزي را در ادبيات سياسي بريتانيا به حد بي سابقه اي رساند و گفت از اين پس كارفرمايان بايد اسامي كارمندان و کاركنان خارجي خود را به دولت وي ارائه كنند و بابت استخدام آنها مواخذه شوند. برخي سخنان وي را به جنس حركات گشتاپو، پليس مخفي زمان آلمان نازي شبيه دانستند. وزير اول اسكاتلند خانم نيكولا استرج اما ميگويد حالا در اين غوغا بدنبال صيانت از حقوق اسكاتلند است. او بشدت از سخنان بیگانه ستيزانه ترزا مي انتقاد كرد و گفت اسكاتلند خواهان جامعه اي باز و متشکل از فرهنگهای مختلف و بر مبناي ارزشهايي است كه مطابق آن افراد بخاطر نام محل تولد و يا رنگ جلد گذرنامه شان قضاوت نمی شوند. برخوردهاي نژادپرستانه و حتا حملات خیابانی با انگيزه هاي نژادپرستانه در انگلستان از زمان پيروزي حاميان برگزيت در اين كشور جهش شديدي داشته است به نحوي كه چندين مورد قتل و حمله با چاقو به اتباع اروپايي در چند ماه اخیر گزارش شده است.

خانم استرجن همچنين از ناديده گرفته شدن خواست و اراده سياسي اسكاتلند و نيز اختيارات قانوني و دموكراتيك پارلمان اين كشور توسط دولت انگلستان به نخست وزيري ترزا مي بشدت انتقاد كرد و اين نوع نگاه از موضع متحكمانه و از منظر برتر وستمينستر نسبت به اسكاتلند را متعلق به قرن گذشته دانست. اما اين حرفهاي خانم استرجن به مذاق خيلي انگليسيها خوش نيامد. كارشناسان سياسي برنامه هاي بي بي سي همچون اندرو نیل، سگرمه هاشان را در هم كشيدند و بي فوت وقت سعي كردند استدلالهاي سياسي و اقتصادي وزير اول اسكاتلند و همكاران او را بي اعتبار جلوه دهند. اشتباهی که بخش صبحگاهي تلويزيون دولتي بي بي سي روز جمعه گذشته مرتکب شد نيز به بهبود این شرایط كمكي نمي كرد و كاركنان اين برنامه صبحگاهي را ناچار به عذرخواهي واداشت. ماجرا از اين قرار بود كه پس از اعلام خبر اينكه بخش صبحگاهي تلویزیون بی بی سی مصاحبه اي با خانم نيكولا استرجن وزير اول اسكاتلند ترتيب داده بجاي تصوير خانم استرجن، تصوير کامبوكا، شامپانزه اي كه از باغ وحش لندن براي ساعتي فرار كرده بود پخش شد. مجريان برنامه كه جلوي خنده شان را نمي توانستند بگيرند ناچار از اشتباهی که ظاهرا عمدی در آن در کار نبوده عذرخواهی کردند.
حالا در چنین شرایطی بايد ديد كه دولت ترزا مي در مذاكرات براي خروج از اتحاديه اروپا چه راهي را در پيش مي گيرد خروجي سخت و سخت سرانه آنطور كه بوریس جانسون و دوستانش در حزب یوکیپ خواهان آن بودند با تحمل عواقب مخرب اقتصادي و سياسي و اجتماعي آن و يا اينكه او و وزير خارجه پر حاشيه اش ناچار به تن دادن به خواست مذاكره كنندگان اروپايي خواهند شد و در ازاي دسترسي آسان به بازارهاي اتحاديه اروپا و منافع اقتصادي اين امر كه در نهايت هم به سود بريتانيا و هم اتحاديه اروپا خواهد بود از ديگر شرايط اتحاديه اروپا نظير امكان گردش آزادانه افراد و نيروي كار نيز تبعيت خواهند كرد.در صورت انتخاب برگزيتي سخت آيا وزير اول و پارلمان اسكاتلند موفق به طرح دوباره همه پرسي براي استقلال اسكاتلند از بريتانيا خواهند شد و در صورتيكه ماجرا به اين سو پيش برود كه همه پرسي دوباره اي در اسكاتلند برگزار شود آيا اينبار راي به استقلال از انگلستان حتمي خواهد بود؟ تبعات جدايي اسكاتلند برای دولت انگلستان در حالیکه این کشور در حال متارکه ای سخت با اتحاديه اروپاست براي انگلستان چه خواهد بود و تا چه حد براي دولت اين كشور قابل مهار خواهد بود؟ پس لرزه هاي اين جدايي براي كشورهاي اتحاديه اروپا هم از نظر اقتصادی و هم از نظر سیاسی چه خواهد بود؟ در بسياري از کشورهای اروپایی نيز احزاب افراطي دست راستي هوادراني براي خود دست و پا كرده اند و این امر بخصوص با نظر به انتخابات پيش رو در آلمان و فرانسه چه احتمالاتی در پی خواهد داشت؟ اما در ابعاد جهاني و با نظر به رشد نفوذ سياسي و نظامي چين و روسيه و همزمان با چالشهایي که پيش روي غرب و امريكا قرار گرفته است بخصوص در خاورميانه و در مساله سوريه، تبعات تضعیف بریتانیا و شاید در مجموع اتحادیه اروپایی در ميان مدت يا دراز مدت چگونه خواهد بود؟ باید منتظر شد و دید.